BIULETYN BEZPŁATNY NR 1/2018 ISSN 2544-9311

Z ogromną satysfakcją oddajemy w Państwa ręce pierwszy numer „Wolnopszczelarstwa”, bezpłatnego biuletynu Stowa-

rzyszenia Pszczelarstwa Naturalnego Wolne Pszczoły.

Wydając pismo chcieliśmy docenić wartość słowa pisanego w formie tradycyjnej, a zarazem poszerzyć grono odbiorców,

którzy nie dotarli do tekstów ukazujących się w formie elektronicznej, w zasobach internetowych Stowarzyszenia.

Na treść pierwszego numeru składa się krótki opis historii i działalności „Wolnych Pszczół”, a także wybór artykułów, które

dotychczas ukazały się na naszej stronie internetowej. Dominują tłumaczenia anglojęzycznych tekstów autorstwa pszczelarzy

praktyków, którzy od wielu lat prowadzą swoje pasieki nie stosując żadnych „leków” ani substancji chemicznych służących do

zwalczania pszczelich chorób i pasożytów. Nie widzimy powodu, dla którego nie moglibyśmy się posiłkować wiedzą i doświad-

czeniem starszych stażem kolegów zza granicy, w tym z drugiego brzegu Wielkiej Wody. Na tłumaczenia składają się zatem

artykuły wykładowcy i hodowcy matek pszczelich - Michaela Busha; wybitnego pszczelarza zawodowego - Kirka Webstera;

oraz artysty, muzyka, pisarza, a wreszcie pszczelarza hobbysty - Charlesa Martina Simona. Nasze polskie podwórko dopiero

raczkuje w takich formach uprawiania pszczelarstwa, gromadzimy doświadczenia i wiedzę. Jesteśmy jednak przekonani, że w

kolejnych numerach Biuletynu znajdzie się więcej tekstów rodzimego pochodzenia.

Zapraszamy też do lektury wywiadu z jednym z największych polskich autorytetów z dziedziny pszczelnictwa, profesorem

Jerzym Woyke, który zdecydował się na rozmowę z nami o pszczołach i pszczelarstwie, w tym również o tych jego aspektach,

które interesują nas najbardziej. Za co niniejszym jeszcze raz Profesorowi dziękujemy!

W numerze nie mogło również zabraknąć artykułów autorstwa członków naszego Stowarzyszenia. Znalazł się tu zatem

opis „Fortu Knox”, agowego projektu „Wolnych Pszczół”, o którym pisze bloger i propagator pszczelarstwa naturalnego Bartło-

miej Maleta oraz tekst Krzysztofa Smirnowa o łapaniu rojów.

Na koniec chcemy wyjaśnić, że nasz Biuletyn zamierzamy wydawać jako aperiodyk, a więc będzie się on ukazywał w niere-

gularnych odstępach czasowych. Mamy jednak nadzieję, że kolejny numer ukaże się niebawem.

Serdecznie zapraszamy do lektury - Redakcja maj 2018

str. 3 - Bush: Cztery proste kroki do

 poprawieniazdrowiapszczół

str. 8 - rozmowa z profesorem Jerzym Woyke

str.12 -Bush:Dlaczegoniebiorępoduwagę

jakiejkolwiek formy leczenia

str. 14 - Charles Martin Simon:

 ZasadyPszczelarstwaodtyłu

str. 17 - Bush:Potrzebaróżnorodnościgenetycznej

str. 18 - FortKnox:czylinaszarezerwa„złota”,

 „FortKnox”wpraktyce

str. 20 - Bush:10PrzykazańPszczelarstwa

w interpretacji Michaela Bush’a

str. 24 - Webster:Dzikiepszczoły

str. 28 - Webster:ZapaśćiOzdrowienie:

Droga do Pszczelarstwa Bez Leczenia

str. 30 - STowarzyszenie pszczelarstwa

 naturalnego„wolnepszczoły”

str. 32 -Ołapaniuwędrujących

 rojówsłówkilka

SPIS TREŚCI

SEKRETARZ REDAKCJI: Jakub Jaroński

ZESPÓŁ REDAKCYJNY: Krzysztof Smirnow, Bartłomiej Maleta, Jakub Jaroński

SKŁAD | OKŁADKA: Mariusz Uchman

KOREKTA: Krzysztof Smirnow, Jakub Jaroński

WYDAWCA: STOWARZYSZENIE WOLNE PSZCZOŁY

Wzdół Kolonia 24a, 26-010 Bodzentyn

Biuletyn bezpłatny

STOWARZYSZENIE PSZCZELARSTWA NATURALNEGO „WOLNE PSZCZOŁY”

Regon: 361312748 | NIP: 6572917808

www.wolnepszczoly.org | www.forum.wolnepszczoly.org | wolnepszczoly@wolnepszczoly.org

OD REDAKCJI

Michael Bush

1. PLASTER

Jestem już zmęczony dyskusjami o tym, czy rozmiar ko-

mórki pszczelej wpływa, czy nie wpływa na stan porażenia

Varroa. W mojej pasiece warroza nie stanowi już problemu,

ale na każdym spotkaniu pszczelarskim widzę, że roztocza

są obsesją pszczelarzy i ostatecznie spędzam przynajmniej

połowę czasu opowiadając o nich. Przeszedłem na małą

i naturalną komórkę w czasach, kiedy nikt nie wierzył, że

można hodować pszczoły bez leczenia. Przez kilka lat nie

leczyłem pszczół z powtarzającym się katastrofalnym skut-

kiem dla mojej pasieki, ale wreszcie wyciągnąłem z tego

właściwe wnioski. Gdy przeszedłem na małą i naturalną

komórkę, z przyjemnością mogłem wreszcie wrócić do

hodowli pszczół i pozostawić za sobą kontrolowanie pora-

żenia roztoczami. Inni często kwestionują moje doświad-

czenia, a choć i dla mnie słowa różnych pszczelarzy nie

były dowodem, to w przeciwieństwie do mnie, wielu tak

naprawdę nawet nie chce spróbować. Ale rozważmy nasze

opcje.

Opcje

Jeżeli chcesz, możesz przyjąć, że rozmiar komórki nie ma

znaczenia. Dla mnie to założenie budzi poważne wątpliwo-

ści, skoro bezspornie wiemy, że to właśnie rozmiar komórki

ma kluczowe znaczenie w omawianej sprawie. Jeżeli po-

większenia rozmiaru pszczoły o 50% nie uznajesz za zmia-

nę istotną, to tak naprawdę nie mam pojęcia, co mógłbyś

za taką uznać. A od czasu obserwacji Hubera wiemy, że

taki fakt miał miejsce. Spostrzeżenia te zostały następnie

potwierdzone i rozwinięte w badaniach Baudoux, Pincho-

ta, Gontarskiego i wielu innych, a obecnie również przez

McMullana i Browna („Wpływ małej komórki w gnieździe

na morfologię pszczół miodnych (Apis mellifera)” – John B.

McMullan i Mark J.F. Brown).

Rozmiar naturalnej komórki

Wedle własnego uznania możesz przyjąć jako naturalny

jaki tylko rozmiar chcesz. Ale ostatecznie jedynie zaprze-

stanie podawania węzy i pozwolenie pszczołom na budo-

wanie tego, czego chcą, umożliwi zakończenie tych dysku-

sji przez same pszczoły.

Dzięki temu, że pszczoły będą budować, tak jak chcą,

ty zaoszczędzisz sporo pracy i wydatków. Dodatkowo jest

to jedyne rozwiązanie, aby uzyskać niezanieczyszczone

plastry (zobacz lmy google’a z Maryann Frasier dotyczące

zanieczyszczenia nowej węzy akarycydami [https://www.

youtube.com/watch?v=F34TLvdg-OY]). Dla mnie to bez-

dyskusyjnie najlepsze rozwiązanie pod każdym względem.

Nawet przyjmując założenie, że rozmiar komórek nie ma

znaczenia, nikt nie twierdzi, że naturalny rozmiar komór-

ki jest dla pszczół niewłaściwy. Ponadto nikt mi znany nie

myśli, że niezanieczyszczony wosk jest dla pszczół gorszy,

a większość pszczelarzy tak naprawdę uważa, że czysty

wosk jest podstawą zdrowia pszczół.

Dlaczego nie pozwolić im budować tego,

czego chcą?

Dlaczego nie chcesz pozwolić pszczołom budować tak jak

same chcą? Mam wrażenie, że pszczelarze obawiają się, że

pszczoły będą budować tyko komórki trutowe. Słyszałem

to wiele razy. Oczywiście, że to nie jest prawda. Gdyby tak

było, nie byłoby nigdy dzikich pszczół. Jeżeli chcesz do-

wiedzieć się ile pszczoły wybudują trutowego plastra i ile

wychowają trutni, a także jaki możesz mieć na to wpływ

osobiście, to przeczytaj opracowanie Clarence’a Colliso-

na na ten temat (Levin C.G., C.H. Collison, 1991 „Budowa

i rozmieszczenie plastrów i czerwiu trutowego w rodzinach

pszczoły miodnej (Apis mellifera L.) w dzikiej zabudowie”.

BeeScience 1: 203 – 211). Rzecz w tym, że o ilości trutni w

rodzinie decydują pszczoły i oddanie im pełni kontroli w

tym zakresie uprości życie zarówno im jak i tobie. Kiedy

pszczoły zbudują cały plaster trutowy, najlepiej umieścić

go na skraju przy ściance ula i dać im kolejną pustą ramkę.

Jeżeli wyjmiesz ramkę trutową, potrzeba pszczół nie zosta-

nie zaspokojona i będą budować kolejny plaster trutowy.

To właśnie przyczynia się do powstania mitu, że pszczoły

nie będą budowały nic poza komórkami trutowymi.

Plastry w ramkach?

Niektórzy wątpią, czy pszczoły będą budowały plastry

w ramkach. Tak naprawdę sknocą plaster w ramkach bez-

węzowych mniej więcej tak samo często jak przy używaniu

każdego rodzaju węzy. Plastikową węzę sknocą nawet bar-

dziej niż ramkę bezwęzową. Ale jeżeli coś popsują, to wy-

starczy po prostu wyciąć plaster i podwiązać go do ramki,

jeżeli jest z czerwiem, albo zabrać go, jeżeli jest z miodem.

CZTERY PROSTE KROKI

DO POPRAWIENIA ZDROWIA PSZCZÓŁ

Wielokrotnie już omawiałem różne moje, modyfikowane przez lata metody, ale na ten moment

chciałbym skupić nasze rozważania na czterech zagadnieniach: plaster, genetyka, naturalny po-

karm i brak leczenia. Prześledźmy argumenty i skoncentrujmy się na potwierdzonych faktach.

WYBORY ZDROWOROZSĄDKOWE DO UTRZYMANIA PSZCZÓŁ PRZY ŻYCIU

Budowa plastrów bez węzy?

Często słyszałem opinie doświadczonych pszczelarzy po-

wtarzających żółtodziobom, że bez węzy pszczoły w ogóle

nie będą budować plastrów. Jest to dla mnie tak absurdal-

ne stwierdzenie, że nawet nie widzę potrzeby odnoszenia

się do niego.

Drutowanie?

W końcu, mitem jest również to, że nie odrutowane ram-

ki nie dają się wirować. Drut wprawiano, aby utrzymywać

węzę w ramce przed odbudowaniem plastra (zobaczcie

jakikolwiek starszy ABC XYZ w Bee Culture), a nie po to,

aby umożliwić ich odwirowanie. Nieodrutowane ramki

bez węzy wiruje bardzo wiele osób - ja również. Ale jeżeli

upierasz się na drutowanie, zrób to, wypoziomuj ul i śpij

spokojnie. Osobiście używam szerokoniskich ramek typu

Langstroth 2/3 („medium”), dzięki czemu mogę spokojnie

nosić korpusy i nie mam potrzeby używania drutu.

Jak używać ramek bezwęzowych?

• przy standardowej ramce do klinowania węzy („wedge

frame”), wystarczy usunąć jedną z listewek z górnej belecz-

ki i umieścić ją bokiem. I tak miałeś oderwać tą deseczkę,

żeby potem ją przybić, nieprawdaż? [www.nwdba.org/fo-

undationless – tu można znaleźć instrukcję jak to zrobić –

przypis tłumacza];

• jeżeli górna beleczka posiada rowek, można w nim umie-

ścić patyczek do lodów, lub część patyczka do mieszania

farb;

• z ramek odbudowanych można wyciąć środek plastra,

pozostawiając rząd odbudowanych komórek;

• w przypadku starej ramki bez plastra, po prostu umieść ją

pomiędzy odbudowanymi, zaczerwionymi ramkami [jeże-

li umieścisz pomiędzy ramkami z miodem, pszczoły mogą

wydłużyć komórki bocznych ramek, zamiast odbudować

nowy plaster – przypis tłumacza];

• w przypadku plastikowej węzy czy ramki, można wyciąć

jej środek pozostawiając rząd komórek dookoła krawędzi;

• jeżeli robisz własne ramki, zhebluj górną beleczkę w szpic,

w taki sposób, żeby skierowany był do dołu. Poza tym zrób

boczki o szerokości 32 mm.

Mniej pracy

Podsumowując, zastanów się czy nieużywanie węzy kosz-

tuje cię wiele pracy. Jeżeli kupisz standardową ramkę

do klinowania węzy i obrócisz listewkę klinującą o 90 stopni,

a potem ją przykleisz lub przybijesz, to będziesz miał ram-

kę bezwęzową. To bardzo proste. I tak zamierzałeś odciąć

tą listewkę i przybić ją ponownie do ramki, nieprawdaż?

A co z plastikową węzą, w ramkach z rowkami? Wyciągnij

plastikowy arkusz i przyklej patyczki w rowku na węzę. Je-

żeli masz ramki zbudowane na węzie z wosku, wytnij pla-

ster pozostawiając rząd komórek dookoła i jeden lub dwa

rzędy na górze. A co z tą starą ramką, całkowicie zniszczo-

ną przez motylicę, w której w zasadzie są tylko oprzędy?

Usuń je oraz inne zanieczyszczenia i wsadź ramkę pomię-

dzy dwie odbudowane ramki z czerwiem. Możesz mieć

tylko trochę więcej kłopotów z plastikową ramką, która

ma wbudowaną węzę. W tym przypadku musisz wyciąć

środek ramki. Można to zrobić różnymi narzędziami, ale

wydaje mi się, że najłatwiej będzie ci to zrobić przy użyciu

naprawdę gorącego noża. Wszelkiego rodzaju wyrzynarki

zapewne również dadzą sobie z tym radę. Przy tym dość

łatwo będzie pozostawić rogi i krawędzie dla wzmocnie-

nia i prowadzenia plastra. I jak to porównać do drutowania,

ustawiania naciągu, wprawiania węzy? Albo używania pla-

stikowych ramek? Zaoszczędzasz około 1 dolara na arku-

szu węzy, jeżeli chcesz mieć małą komórkę i porównywalną

ilość pieniędzy, jeżeli chcesz mieć ramki plastikowe.

Minusy

Cóż, oszczędzając pracę i pieniądze możesz mieć czysty

wosk, komórkę naturalnych rozmiarów i naturalny plaster

z odpowiednim układem i proporcjami ilości komórek

robotnic i trutowych. Jakie są minusy? Wożąc pszczoły

w ulu Langstrotha z ramkami o pełnej wysokości, w gorące

dni niektóre plastry mogą się oderwać podczas jazdy po

wybojach. Ale przecież można drutować ramki i wówczas

to przestaje być problemem. Poza tym bez węzy istnieje

konieczność poziomowania uli. W pasiekach stacjonar-

nych tak naprawdę te problemy nie istnieją. Poziomuje się

podstawki, co w zasadzie i tak powinno się robić. Wywo-

żąc pszczoły trzeba poświęcić na to trochę więcej pracy niż

przy rozstawianiu palet, gdy nie martwisz się, czy są pozio-

me.

Zainwestowany czas

W najgorszym wypadku będziesz musiał ponownie stop-

niowo przestawić się na dotychczasową metodę. I tak ku-

pujesz węzę i wprawiasz ją przez cały czas, zgadza się? Nie-

którzy rotują odbudowane ramki co pięć lat lub rzadziej,

a inni po prostu zmieniają plastry, kiedy potrzebują. Nieza-

leżnie od wypracowanej metody, jeżeli odstąpisz od uży-

wania węzy z dużą komórką i leczenia, w końcu będziesz

miał naturalny, czysty plaster. To tak naprawdę jedyna dro-

ga, żeby go uzyskać – alternatywą jest tylko znalezienie do-

brego źródła czystego wosku i wykonywanie własnej węzy.

Jeżeli masz już zapas węzy z powiększoną komórką, mo-

żesz sprzedać ją za cenę katalogową komuś w okolicy, kto

i tak by taką kupił, oszczędzając mu pieniędzy za przesył-

kę. Albo, jeżeli jesteś niecierpliwy, sprzedaj ją za bezcen,

o ile jesteś w stanie znieść małe poświęcenie dla zdrowia

pszczół. Możesz sobie zbilansować tą stratę nie kupując

pasków leczniczych, które i tak nie działają.

fot. Krzysztof Smirnow

W najgorszym wypadku

Popatrzmy na najgorszy przypadek. Przyjmijmy, że rozmiar

komórki w ogóle nie ma znaczenia. Nieracjonalnym jest

przyjęcie założenia, że pszczoły będą mniej zdrowe na na-

turalnym plastrze, więc w najgorszym razie po prostu nie

będą się miały lepiej. W najgorszym wypadku poniesiesz

mniejsze koszty niż za przerobienie zanieczyszczonego

plastra na zanieczyszczoną węzę. W zasadzie nie ma tu mi-

nusów. Jest mniej pracy niż przy drutowaniu i wprawianiu

węzy. Jest mniej kosztów niż przy drutowaniu i wprawianiu

węzy. Wosk nie będzie zanieczyszczony (przynajmniej do-

póki sam tego nie zrobisz), a wiemy, że zanieczyszczenie

wosku prowadzi do obniżenia długowieczności i płodno-

ści zarówno u matek jak i u trutni. Wiemy więc, że pszczoły

będą zdrowsze, a matki bardziej wydajne.

W najlepszym wypadku

To jest najgorszy wypadek dla wszystkich spekulacji na

temat rozmiaru komórek i naturalnego plastra. Myślę, że

jeżeli to czytasz, prawdopodobnie znasz najlepszy scena-

riusz, czyli fakt, że rozwiąże to twoje problemy z Varroa.

2. BRAK LECZENIA

Nie wiem, czego doświadczyliście, ale ja nie lecząc pszczół

(na dużej komórce) traciłem przez kilka lat wszystkie rodzi-

ny. Ostatecznie straciłem je również wtedy, gdy leczyłem

je przy użyciu Apistanu. Było dla mnie oczywiste, że roz-

tocza zbudowały odporność. Słyszałem o pszczelarzach

zawodowych, którzy tracili pszczoły, choć używali Apista-

nu lub Checkmite. Więc osiągnęliśmy taki punkt, w którym

pszczoły często umierają niezależnie od tego, czy leczysz

je, czy też nie. Myślę, że problem sprowadza się do tego, że

nie chcemy „nic nie robić”. Jesteśmy zdesperowani i chce-

my atakować problem, więc robimy to, co eksperci nam

każą. Ale to, co każą nam robić często, zawodzi i tak. Gdy

już straciłem wszystkie pszczoły, po kuracji Apistanem,

przestałem widzieć jakikolwiek powód, aby dalej to robić.

Leczenie tylko odsuwa problem. Powoduje, że hodujemy

pszczoły niezdolne do przetrwania. Zanieczyszczamy przy

tym wosk i niszczymy całą równowagę w ulu.

Ekologia ula

Nie ma najmniejszej możliwości utrzymania skompliko-

wanej ekologii naturalnego ula zalewając go truciznami

i antybiotykami. Ul jest siecią mikro i makro życia. Do tej

pory zidentykowano w nim ponad 170 gatunków roz-

toczy, podobną ilość innych owadów, oraz osiem tysięcy

lub więcej mikroorganizmów. Wszystkie te żyjątka mają

korzystny lub neutralny wpływ na rodzinę pszczelą. Wie-

my, że pszczoły nie są w stanie w ogóle funkcjonować bez

przynajmniej niektórych z nich, a część z pozostałych moż-

na podejrzewać o kontrolowanie namnażania patogenów.

Każda forma leczenia jaką aplikujemy do ula, od olejków

aromatycznych, które zaburzają zmysł węchu (którym po-

rozumiewają się żyjące w mrocznym ulu organizmy) i za-

bijają mikroorganizmy (korzystne oraz inne); przez kwasy

organiczne, które zabijają mikroorganizmy, podobnie jak

insekty i nieszkodliwe roztocza, do akarycydów (które po

prostu zabijają stawonogi, w skład których wchodzą owa-

dy i roztocza, przy czym roztocza zabijają w większym

procencie); aż po antybiotyki, które niszczą mikroorę, któ-

rej większość jest korzystna lub nieszkodliwa, ale użyteczna

w utrzymywaniu równowagi i wypieraniu patogenów. Ta

prawidłowość stosuje się nawet do syropu cukrowego,

który ma pH niesprzyjające rozwojowi wielu korzystnych

organizmów, za to sprzyja rozwojowi wielu patogenów

(powodujących zgnilca amerykańskiego, europejskiego,

grzybicę wapienną czerwiu czy nosemę itp.), w przeciwień-

stwie do pH miodu, które jest niższe i szkodliwe dla pato-

genów, za to sprzyja wielu korzystnym organizmom. Myślę,

że osiągnęliśmy punkt, w którym głupio byłoby udawać, że

robiliśmy coś dobrego, w sytuacji kiedy pszczoły umierają,

pomimo – a w zasadzie dlatego – że to wszystko robiliśmy.

Zmysł powonienia

Węch jest niezbędny do komunikowania się i tworzenia

równowagi rodziny pszczelej. Pszczoły mają 165 genów

receptorów węchowych. Dwa razy więcej niż Drosophilia

(muszka owocówka), czy komarowate.

Większość komunikacji w ulu odbywa się za pomocą zmy-

słu powonienia, natomiast my zaburzamy to na wiele róż-

nych sposobów, włączając stosowanie olejków eterycz-

nych czy kwasów organicznych.

Większość stosowanych substancji chemicznych bardzo

zaburza zmysł powonienia, bądź to zycznie go uszkadza-

jąc (kwasy organiczne), bądź też przez zdławienie zapa-

chów (kwasy organiczne i olejki eteryczne). Dzięki zapa-

chowi pszczoły wiedzą, że mają matkę. Dzięki zapachowi

wiedzą też, kiedy należy nakarmić czerw i zebrać pyłek dla

larw. Feromony regulują równowagę w ulu na wiele sposo-

bów. Dzięki zapachowi pszczoły przekazują sobie informa-

cje o tym, gdzie znajdują się nektarujące rośliny – podają

sobie nektar, żeby zbieraczki wiedziały, czego szukać.

Minusy nieleczenia

Jakie są minusy nieleczenia? W najgorszym wypadku

pszczoły umrą. Wydaje się jednak, że i tak regularnie się

tak dzieje, nieprawdaż? Nie mam wrażenia, że przyczyniam

się do tego, dając im szansę na powrót do naturalnej rów-

nowagi. Nie staram się po prostu arbitralnie niszczyć tego

systemu, usuwając jakąś jego część, bez zwrócenia uwagi

na to, co dzieje się z równowagą całości. Znam ludzi, którzy

nie leczą żadnej z chorób i mają mniejsze straty nawet na

dużej komórce niż ci, którzy leczą. Na małej lub naturalnej

komórce mają jeszcze mniejsze straty. Ale jeżeli nawet nie

kupujesz argumentów z debaty na temat małej i dużej ko-

mórki, to skutek jest taki, że nieleczenie działa równie sku-

tecznie jak leczenie. Kiedy udaję się na spotkania pszcze-

larskie, praktycznie w całym kraju słyszę wypowiedzi ludzi,

którzy, podobnie jak ja stracili pszczoły kiedy leczyli z apte-

karską dokładnością i wówczas po prostu przestali. Nowe

pszczoły radzą sobie znacznie lepiej, niż te, które były le-

czone. Nie czuję się dobrze kiedy widzę martwy ul, ale mó-

wię sobie także, „dobra selekcja” genów, które po prostu

nie dały rady.

Jeżeli myślisz, że będziesz miał zbyt wiele strat (zgaduję, że

już masz zbyt wiele strat), a nie chcesz mieć ich tyle, dlacze-

go nie wykonać więcej podziałów i nie zimować odkładów,

które je uzupełnią, a będą z twoją lokalnie przystosowaną

pszczołą? Rodziny z wykonanych podziałów na pół ula

w połowie lipca (po zbiorach z głównego pożytku) zazwy-

czaj przezimują, przynajmniej tutaj. Taka praktyka nie obni-

ży znacząco twoich zbiorów. Możesz też podzielić słabsze

rodziny wcześniej, skoro i tak sobie za dobrze nie radziły

i nie wpływa to na twoje zbiory. Możesz również zrobić

odkłady z silniejszych rodzin, zaraz przed głównym pożyt-

kiem i uzyskasz dobre rodzinki, świetnie odchowane matki,

więcej miodu i więcej rodzin.

Plusy nieleczenia

Jakie są plusy nieleczenia? Nie kupujesz lekarstw. Nie jeź-

dzisz na pasiekę podawać, a potem jeszcze raz, żeby wyjąć

je z ula. Nie zanieczyszczasz wosku. Nie niszczysz natural-

nej równowagi ekologicznej poprzez zabijanie mikro i ma-

kro organizmów, które nie były celem twojego leczenia, ale

które zginęły podczas stosowanych kuracji. Już wystarczy-

łoby na plusy nieleczenia to, że dajesz szansę ekosystemo-

wi ula na wykształcenie naturalnej równowagi.

Największym plusem nieleczenia jest to, że przestając

leczyć, zaczynasz hodować pszczoły, które radzą sobie

w starciu z tymi problemami, jakie występują u ciebie. Do-

póki leczysz, utrzymujesz nieprzystosowane genetycznie

pszczoły i tak naprawdę nawet nie jesteś w stanie powie-

dzieć jakie są ich słabości. Dopóki leczysz, hodujesz słabe

pszczoły i super roztocza. Im szybciej przestaniesz leczyć,

tym szybciej będziesz hodował roztocza, które są przysto-

sowane do gospodarzy i pszczoły, które sobie z nimi radzą.

3. HODOWLA LOKALNIE PRZYSTOSOWANYCH

PSZCZÓŁ Z NAJLEPSZYCH PRZEŻYWAJĄCYCH

PSZCZÓŁ

To jest kolejny punkt, w którym nie widzę minusów. Je-

żeli hodujesz pszczoły ze swoich przeżywających matek,

to otrzymasz takie, które radzą sobie z tymi problemami,

jakie występują w twojej lokalizacji. Będą krzyżować się

z lokalnymi dzikimi pszczołami, które również dają sobie

radę w twoim rejonie. Propaganda, że nie jesteś w stanie

wychować matek pszczelich, które są równie dobre, lub

nawet lepsze od dostępnych u komercyjnych hodowców,

jest dokładnie tym – propagandą. Podobnie jest z potrzebą

wymiany matek wczesną wiosną. Wczesne matki są często

źle wykarmione i źle unasiennione. Przy założeniu, że nie

leczysz, nie zmieniasz regularnie matek, a używasz najlep-

szych przeżywających pszczół, twoje matki najprawdopo-

dobniej będą lepsze, z następujących powodów:

• są przystosowane lokalnie;

• są hodowane z lokalnie przeżywających pszczół;

• możesz hodować je w najodpowiedniejszym momencie,

kiedy jest optymalny pożytek i dużo trutni;

• prawdopodobnie nigdy nie będą umieszczane w klatecz-

kach i zostaną przeniesione z ulików weselnych do właści-

wego ula bez przerwy w czerwieniu. To sprzyja lepszemu

rozwojowi jajników i wpływa na lepszą jakość feromonów.

A to z kolei skutkuje tym, że są długowieczne, mają lepszy

wzór czerwiu, mniej się roją i są lepiej przyjmowane;

• oszczędzasz dużo pracy. Jeżeli trzymasz matki dłużej,

a rozmnażasz te, które wymieniane są przez pszczoły w

toku cichej wymiany we właściwych momentach, bę-

dziesz miał pszczoły, które same zmieniają sobie matkę.

Zaoszczędzisz mnóstwo pracy związanej z wyszukiwaniem

i podawaniem matki, bo pszczoły zrobią wymianę za cie-

bie;

• nawet w przypadku rodzin, którym chcesz zmienić mat-

kę, możesz zaoszczędzić pracy, podając matecznik, bez

wyszukiwania starej matki. Młoda matka będzie najczęściej

przyjmowana i nie musisz spędzać dnia przy wyszukiwaniu

starej.

• zaoszczędzasz sporo pieniędzy. Matki produkcyjne kosz-

tują od 15 do 40 dolarów, a reproduktorki są jeszcze droż-

sze;

• możesz trzymać zapasowe matki w ulikach odkładowych

i wykorzystywać je kiedy tylko potrzebujesz.

A co z pszczołami zafrykanizowanymi?

Ci, którzy żyją na obszarach występowania pszczół zafryka-

nizowanych są zaniepokojeni takim podejściem. Ja nie żyję

w takim rejonie, ale wydaje mi się, że to nie rodowód jest

istotny. Ważne są łagodność, produktywność, przetrwa-

nie. Jeżeli pozostawisz tylko łagodne pszczoły, a będziesz

wymieniał matki w tych agresywniejszych rodzinach,

wszystko powinno dobrze działać. Ci, którzy właśnie tak

postępują w rejonach, w których występuje pszczoła zafry-

kanizowana, doszli do takich wniosków.

4. NATURALNY POKARM

Oczywiste, że używając naturalnego pokarmu, mamy

mniej pracy. Jeżeli wiosną nie karmię substytutami pyłku,

nie muszę przyrządzać tych pokarmów. Jeżeli nie karmię

syropem, nie muszę kupować cukru, nie muszę robić sy-

ropu, nie muszę jechać do pasieki i go podawać. Jeżeli

zostawię pszczołom miód do zimowli, mam mniej pracy

ze zwożeniem ramek, wirowaniem, zawiezieniem z po-

wrotem pustych do wyczyszczenia, zwożenia z powrotem

do magazynowania, robieniem syropu, wiezieniem go do

fot. Krzysztof Smirnow

pasieki itp. Takie rozwiązanie to oszczędzanie pracy. Nawet

jeżeli nie wierzysz w to, że miód jest bardziej odżywczy dla

pszczół (choć wówczas zastanowiłbym się czemu chcesz

produkować miód, skoro nie widzisz różnicy pomiędzy

nim, a cukrem), zdecydowanie mniej pracy kosztuje cię po-

zostawienie go. Nawet jeżeli uważasz, że różnica w pH nie

ma znaczenia (w co ja szczerze wątpię), musisz przyznać,

że robienie syropu i karmienie kosztuje bardzo dużo pra-

cy. Nawet jeżeli masz obsesję związaną z różnicą w cenie

(0.40$ za pół kilo cukru i od 0.90$ do 2$ za pół kilo miodu),

jeżeli będziesz wirował miód, kupował cukier, przygotowy-

wał syrop, transportował go na pasiekę, podkarmiał, przy-

jeżdżał ponownie, żeby wyciągnąć podkarmiaczki, czy wy-

daje ci się, że wyjdziesz tak bardzo do przodu? To nie jest

po prostu różnica 0,60$ za pół kilo na czysto, jeżeli wliczysz

to wszystko*. No, chyba że Twoja praca jest nic niewarta.

Ponadto załóżmy, że różnica w zdrowiu pszczół zimują-

cych na miodzie i cukrze jest tylko marginalna. Możemy

zignorować to, że nosema, bakterie powodujące zgnilca

amerykańskiego i europejskiego, a także grzybica wapien-

na czerwiu namnażają się lepiej w wyższym pH cukru niż

w niższym pH miodu. Przyjmijmy, że ma to marginalne zna-

czenie. Ale wówczas może się okazać, że choćby najmniej-

sza różnica może zaważyć na tym czy rodzina przetrwa czy

nie. Pakiety kosztują za to około 125$ z dostawą na miejsce.

Popatrzmy na problem pH

Syrop cukrowy ma wyższe pH (6.0) niż miód (3,2 – 4.5) (cu-

kier jest bardziej zasadowy). Podchodząc z drugiej strony,

miód ma niższe pH niż syrop (miód jest bardziej kwaśny).

To wpływa praktycznie na możliwości rozwojowe każdego

patogenu czerwiu pszczelego i nosemy. Wszystkie rozwija-

ją się lepiej w pH 6.0 niż 4.5.

Jako przykład grzybica wapienna czerwiu.

„Niższe wartości pH (równe występującym w miodzie, pył-

ku i pierzdze) drastycznie zmniejszyły wzrost i formowanie

się formy kiełkującej (lamentacji). Ascosphera apis wyda-

je się być wysoko wyspecjalizowanym patogenem larw

pszczelich” – Autor: Dept. Biological Sci., Plymouth Poly-

technic, Drake Circus, Plymouth PL4 8AA, Devon, UK. Libra-

ry code: Bb. Language: En. Apicultural Abstracts from IBRA:

4101024

Podobne informacje można znaleźć przy innych pszczelich

chorobach. Spróbuj wyszukać „pH i zgnilec amerykański,

europejski czy nosema” i znajdziesz podobne informacje

o ich zdolnościach reprodukcyjnych w odniesieniu do pH

miodu czy syropu cukrowego.

Różnice w pH wpływają również na inne nieszkodliwe lub

korzystne ulowe organizmy. Zmiana pH wpływa również

na pozostałe osiem tysięcy mikroorganizmów, które wy-

stępuje w ulu. Używanie syropu cukrowego zaburza rów-

nowagę ekologiczną ula poprzez wpływanie na pH pokar-

mu pszczelego znajdującego się w ulu, ale także pokarmu

w jelitach pszczół.

Pyłek

Jeżeli nie używasz substytutów pyłku, możesz pozostawić

pyłek w ulach, a jeżeli bardzo potrzebujesz możesz wysta-

wić poławiacze pyłku na jednym czy kilku ulach (zależnie

od rozmiaru twojej pasieki) i zgromadzić parę kilogramów

pyłku, aby podawać go pszczołom wiosną. A do tego

czasu po prostu wrzuć go do zamrażarki. Ja wysypuję go

na dennicę osiatkowaną umieszczoną na dennicy pełnej,

na to kładę pusty korpus i przykrywkę. Siatka utrzymuje

spód suchy, a ustawiony ul zapobiega zmoczeniu przez

deszcz.

Poławianie pyłku

Koszt pozyskiwania pyłku to w zasadzie tylko cena poła-

wiacza. Jeżeli pozyskujesz pyłek niedaleko domu, albo na

drodze dojazdowej, to z łatwością możesz odbierać pyłek

każdego dnia. I nie musisz już kupować substytutów pyłku,

gdyż masz już znacznie lepszy pokarm.

Jeżeli wątpisz w różnicę, odszukaj wyniki badań na temat

odżywania pszczół, które porównują substytuty do praw-

dziwego pyłku. Pszczoły wychowane na substytutach żyją

krócej i są słabsze.

Podsumowanie

Co tak naprawdę masz do stracenia? Możesz uzyskać lepiej

przystosowane genetycznie pszczoły, rozmnażając swo-

je własne; czysty plaster używając ramek bez węzy i nie

lecząc; długowieczne pszczoły z czystego wosku i dzięki

karmieniu prawdziwym pyłkiem; mniej pracy dzięki po-

zostawieniu miodu i niekarmieniu syropem cukrowym.

I w najgorszym wypadku, żeby to wszystko mieć, bę-

dziesz po prostu mniej pracował. W najlepszym wypadku

to wszystko będzie miało znacząco pozytywny wpływ na

zdrowie twoich pszczół. W najgorszym wypadku, jeżeli

będziesz wprowadzał te zasady systematycznie, stracisz

trochę rodzin pszczelich, co i tak się dzieje. W najlepszym

wypadku stracisz ich mniej.

Przepis na zysk

Spróbujmy użyć innego przepisu na zysk. Ile czasu, benzy-

ny, pracy i pieniędzy poświęcasz na zrobienie syropu cu-

krowego, karmienie, podawanie ciasta, podawanie leków

i ich usuwanie z uli, zabieranie resztek miodu, które mu-

sisz zastąpić karmieniem, wprawianiem węzy itp.? Ile czasu

i pieniędzy zaoszczędziłbyś gdybyś przestał to robić? Jak

wiele nowych rodzin pszczelich mógłbyś w tym czasie ob-

służyć i ile miodu mogłyby ci przynieść?

Tłumaczenie: Bartłomiej Maleta

Artykuł pochodzi ze strony

www.bushfarms.com/beesfoursimplesteps.htm

Przetłumaczony i opublikowany za zgodą autora.

* W przeliczeniu na złotówki cena cukru podawana przez M. Bu-

sha wynosi około 3,2 zł za kilogram, a cena miodu od około 7 do

17 złotych za kilogram. Tłumaczony tekst Michaela Busha według

stopki redakcyjnej pisany był w 2008 roku. Jak wynika z tabelki,

którą można znaleźć w tym linku średnia cena miodu w USA, wg

magazynu Bee Culture, w danym roku kształtowała się na wyż-

szym poziomie, niż podaje Bush, bo około 3 dolarów za funt (ok.

25 złotych za kilogram). W 2015 roku cena ta była zbliżona do 5

dolarów za funt (około 40 złotych za kilogram). Michael Bush w

czasie wykładów prowadzonych w latach 2014 czy 2015 podkre-

śla, że od kilku lat w ogóle nie używa cukru do karmienia pszczół

(przynajmniej rodzin produkcyjnych). Wzrost cen miodu nie skło-

nił go więc do zmiany zdania i praktyki. W Polsce proporcje ceny

cukru do ceny miodu wyglądają podobnie do obecnej sytuacji w

USA – jest to około dziesięciokrotne przebicie cenowe. Wydaje się,

że skoro chcemy skorzystać z pracy pszczół, powinniśmy w pierw-

szej kolejności właśnie im zapewnić to, czego potrzebują, a dopie-

ro w dalszej kolejności zaspokajać swoje potrzeby. Bez zdrowych

pszczół, nie można prowadzić zdrowego pszczelarstwa (przypis

tłumacza).

Jakub Jaroński: Dzień dobry Panie profesorze. Jestem

przedstawicielem Stowarzyszenia Pszczelarstwa Natural-

nego „Wolne Pszczoły”, które zostało założone dwa lata

temu. Zakładając zrzeszenie przyjęliśmy sobie takie długo-

falowe cele:

• zmniejszenie chemizacji pszczelarstwa,

• zapewnienie czystości ula i produktów pszczelich, bez

pozostałości toksycznych związków chemicznych stoso-

wanych w gospodarce pasiecznej,

• wypracowanie pszczoły odpornej na choroby, w tym

m.in. na warrozę.

• przywrócenie naturalnych mechanizmów adaptacyjnych

populacji pszczół aby miała szanse przeżyć bez pomocy

człowieka w aktualnym środowisku.

Tym samym chcemy propagować odradzanie się w pew-

nym zakresie dzikiej lub zdziczałej populacji pszczół w Pol-

sce.

Profesor Jerzy Woyke: Czy to jest stowarzyszenie pszczela-

rzy, miłośników czy może coś w rodzaju Greenpeace?

J.J: Jesteśmy luźnym stowarzyszeniem pszczelarzy i miło-

śników. Każdy, kto się zgadza z celami statutowymi i wypeł-

nia zobowiązania statutowe związane z hodowlą pszczół,

jeśli zapłaci składkę, może do niego należeć.

Prof. J.W: Wracając do celów stowarzyszenia. Nie ma dzi-

kich pszczół, bo te same mogą żyć w lesie, w dziupli, jak

i w ulu. Może być to broń obosieczna, bowiem jak zginie

taka rodzina w naturze, to pozostawi po sobie różne zarod-

niki i bakterie np. zgnilca. Zwykły pszczelarz stosuje na to

różne środki, a taka choroba może się rozszerzać. Dlatego

podobne działania należy robić z wyważeniem i znajomo-

ścią. Każdy kij ma dwa końce.

J.J: W świecie przyrody wszystkie organizmy mają jakieś

swoje pasożyty i patogeny. Widziałem wyniki badań prze-

prowadzanych w Małopolsce na zgnilcu. Okazało się, że

w ok 70% uli znaleziono zarodniki zgnilca, pomimo że

wiele rodzin nie chorowało

. Czytałem też Pana artykuł

o rodzinach odpornych na zgnilca. Wydaje mi się, że po-

dobnie może być z warrozą. Pośród populacji pszczół na

nią odpornych, owszem, będą straty, ale na akceptowal-

nym poziomie. Stąd pytanie czy da się w ogóle całkowicie

wyeliminować wszelkie choroby?

Prof. J.W: Nie, nie da się. Najczęściej jest tak, że rodziny nie

są odporne na jedną, ale równocześnie na różne choroby,

które mają podobne objawy. Przykładowo można selekcjo-

nować pszczoły na zgnilca europejskiego, a one przy okazji

zdobędą odporność na zgnilca amerykańskiego.

J.J: Czy więc może być tak, że jeśli wypracujemy odpor-

ność na warrozę, to pszczoły będą odporne także na inne

choroby?

Prof. J.W: Raczej nie. Varroa destructor to roztocz, który że-

ruje na pszczole i nie ma to wiele wspólnego z odporno-

ścią na bakterie i wirusy. Jednak jeżeli pszczoła zdobędzie

odporność na warrozę, to może być też odporna na Tropi-

laelapsa.

J.J: Proszę podzielić się historią, jak poradził Pan sobie

z Tropilaelapsem w Azji nie stosując środków chemicznych,

a tylko metody biologiczne.

W styczniu 2017 roku miałem przyjemność rozmawiać w imieniu Stowarzyszenia Pszczelar-

stwa Naturalnego „Wolne Pszczoły” z wybitnym biologiem i znawcą różnorodnych gatunków

pszczół z całego świata, profesorem Jerzym Woyke, który niedawno obchodził swoje dziewięć-

dziesiąte urodziny. Przy okazji serdecznie gratulujemy i życzymy jeszcze wielu lat w zdrowiu i

pogodzie ducha. Rozmawialiśmy o problemach odporności Pszczół miodnych na choroby, ze

szczególnym uwzględnieniem Varroa destructor, a także o możliwościach selekcji hodowlanej

oraz naturalnej, w celu osiągnięcia równowagi w koewolucji pomiędzy pszczołami, a patoge-

nami oraz pasożytami. Profesor zwracał szczególną uwagę na użycie poprawnej polszczyzny

w nazewnictwie biologicznym. Dowiedziałem się między innymi, że pierwotnie powstała polska

nazwa dla roztocza Varroa destructor: Dręcz pszczeli. Profesor jednak uważa, że brzmi ona

dobrze i trochę żałuje, że się nie przyjęła.

ROZMOWA Z PROFESOREM

JERZYM WOYKE

Z DRĘCZEM PSZCZELIM W TLE

1 Dokładnie 71,3% (przyp. aut.) Dr Krystyna Pohorecka, lek. wet. Marta

Skubida, lek. wet. Andrzej Bober, mgr inż. Dagmara Zdańska (2012), Za-

kład Chorób Pszczół, PIWet-PIB w Puławach, „Zakażenie rodzin pszczelich

sporami Paenibacillus larvae to nie zawsze choroba, ale już realne zagro-

żenie”, Pszczelarstwo 9/2012.

Prof. J.W: W Europie i w Afryce żyje pszczoła miodna Apis

mellifera, natomiast w Azji żyje nieco mniejsza pszczoła

wschodnia Apis cerana. Jej rodziny w maksimum rozwoju

osiągają około dziesięć tysięcy robotnic. Natomiast Apis

mellifera w okresie maksymalnego rozwoju dochodzi do

wielkości pięćdziesiąt, sześćdziesiąt tysięcy robotnic. Gdy

sprowadzono ją do Indii, Nepalu, Wietnamu i Afganistanu,

produkowała ona nawet dziesięć razy więcej miodu od

pszczoły miejscowej. Problem jednak polegał na tym, że

nie przeżywała dłużej niż trzy lata. W Afganistanie pano-

wał wówczas rząd lewicowy, który wieloma takimi sprawa-

mi się zajmował i miał nawet na swoim stanie trzy tysiące

rodzin pszczelich. Jednak po trzech latach zostało ich sto.

Poprosili mnie, poprzez FAO, o pomoc. W marcu przyje-

chałem i poinformowano mnie, że chodzi o Tropilaelapsa.

Po pierwszych przeglądach w żadnym ulu nie znalazłem

roztoczy. Wytłumaczono mi, że w zimie roztocz opusz-

cza ule i żeruje na myszach. Sądzili tak dlatego, że zna-

leźli na myszach roztocza, które żerowały na pszczołach.

Podczas kolejnej kontroli w maju znaleźliśmy Tropilaelaps

we wszystkich ulach. Varroa potra przeżyć zimę, bo żeru-

je na dorosłej pszczole przebijając błonę pomiędzy seg-

mentami, pomimo że rozmnaża się tylko pasożytując na

czerwiu w okresie lata. Pomyślałem, że prawdopodobnie

ten Tropilaelaps nie może zimą przeżyć na pszczołach. Kła-

dłem wobec tego roztocz na pszczołę dorosłą umieszczo-

ną w probówce i obserwowałem. Chodziłem z próbówką

pod pachą gdyż nie miałem cieplarki, by zapewnić od-

powiednią temperaturę. Czasami śniło mi się, że roztocza

w nocy wyszły i mnie objadały. Tropilaelaps nie przeżył na

pszczole dłużej niż trzy dni. Oznaczało to, że nie potra pić

hemolimfy z dorosłej pszczoły, a tylko z larw. Metoda, którą

wymyśliłem, była prosta: należało dopilnować, aby przez

jakiś czas w ulu nie było czerwiu otwartego. Okazało się,

że wystarczy matkę zamknąć w klateczce na dziesięć dni

i wszystkie roztocza zginą. Dodatkowo zamknięcie matki

wpływa na powiększenie ilości zbieranego miodu. Za tę

pracę dostałem nawet kilka międzynarodowych nagród.

J.J: Kilku pszczelarzy, którzy podejmują próby niestosowa-

nia żadnych medykamentów przeciw warrozie, wywołuje

przerwę w czerwieniu różnymi technikami: sztucznymi, jak

izolatory, czy odkłady bez matki, lub naturalnymi, jak rójka,

czy długi okres bezczerwiowy od jesieni do przedwiośnia.

Co Pan myśli o takich metodach?

Prof. J.W: Problem w tym, że to nie jest radykalna metoda. Po-

dobnie jak w przypadku odymiania amitrazą, która nie zabi-

ja roztoczy w komórkach. Chodzi o to, aby odymiać wtedy,

kiedy nie ma czerwiu i wtedy przerwa w czerwieniu ma sens.

Mam takiego przyjaciela, Amerykanina mieszkającego we

Francji, który nazywa się John Kefuss. On nic nie stosował

na warrozę. Kiedy odwiedziłem go na pewnej konferencji,

ogłosił taki konkurs: kto znajdzie osobnika Varroa na jego

pszczole, otrzyma dolara od sztuki. Chętni znajdowali do

dwudziestu sztuk.

J.J: Ale pszczoły dalej żyły?

Prof. J.W: Tak, najpierw było ich dużo, później zostało mało,

ale się uodporniły.

J.J: John Kefuss stosował radykalną selekcję naturalną. Na-

zywał ją testem Bonda, która polega mniej więcej na za-

stosowaniu zasady: daj żyć i pozwól umrzeć. Co Pan myśli

o tej metodzie?

Prof. J.W: To bardzo kosztowna i pracochłonna metoda.

Mnóstwo rodzin zginie, ale owszem, wyselekcjonują się.

Tak jak chociażby wszystkie rośliny.

J.J: Czy można ją wdrożyć nawiązując do Pana artykułu

1988 roku pt. „Hodowla pszczół odpornych na warrozę”

Czy w Polsce ktoś zastosował Pana porady z tego artykułu?

Prof. J.W: W Polsce nie, ale na świecie stosowali np. w Danii

i w Szwecji. Uzyskiwali nawet dobre rezultaty. Takie, jakich

mniej więcej się spodziewałem. Otrzymałem nawet spra-

wozdania. Tylko jest jedno „ale”: brak sztucznego unasien-

niania. Jeżeli nawet wyselekcjonowano odporną matkę,

to unasienniała się ona w locie z nieodpornymi trutniami

z okolicy i wszystko co mieli, przepadało. Dałoby się to osią-

gnąć w zakładzie naukowym, albo przy kontrolowanym

unasiennianiu. U innych zwierząt, jak u konia, kury, krowy,

można doprowadzić do kopulacji z dowolnym wybranym

osobnikiem tego samego gatunku, z pszczołami nie jest

tak łatwo. Jeśli chodzi o takie eksperymenty za granicą,

w tym Johna Kefussa, to nie wiem jak one się skończyły.

J.J: Jeżeli chodzi o Kefussa, to jego syn teraz gospodaru-

je we Francji, a on także w Ameryce Południowej, w Chile,

z tego co czytałem. Czy Kefuss używał sztucznego unasien-

nania?

Prof. J.W: Tak. On był specjalistą w tym temacie. Opracował

swoje metody. Nie tylko stosował, ale także badał sztuczne

unasiennianie

fot: Dr Kamran Fakhimzadeh, Finlandia

2 Profesor Jerzy Woyke (1988), „Hodowla pszczół odpornych na warrozę”,

Pszczelarstwo 39(11).

3 John Keus jednak twierdzi, że w Teście Bonda młode matki pszczele,

po matkach przeżywających selekcję naturalną, unasieniają się po prostu

z wolnego lotu tj. naturalnie (przyp. aut.). John Kefuss, Jacques Vanpouc-

ke, Maria Bolt & Cyril Kefuss (2015), „Selection for resistance to Varroa de-

structor under commercial beekeeping conditions”, Journal of Apicultural

Research, 54:5, 563-576.

J.J: Jeden z naszych kolegów kontaktował się z nim w spra-

wie zakupu odpornych matek, a on odpisał: „rób to co ro-

bisz”, czyli w jego wypadku chodziło o to, aby rozmnażał te,

które przeżyją bez leczenia. Pomimo, że kolega nie stosuje

sztucznej inseminacji.

Prof. J.W: Tak, to jest rozsądne, ale dużo zależy od warun-

ków zewnętrznych. Nie ma najlepszej pszczoły na świecie.

Każda będzie miała swoje lokalne warunki, w których bę-

dzie się najlepiej czuła. Czasem wystarczy przenieść pszczo-

ły do innej miejscowości, która okaże się dla tych pszczół

zła, choć wcześniej w innej miejscowości dobrze się czuły.

Zmieniły się na przykład pożytki i mikroklimat. Co działa w

jednej miejscowości, w innej może, przeciwnie, działać źle.

J.J: Czy w jednej miejscowości może być inna mikroora niż

w drugiej, do której pszczoła nie będzie dostosowana?

Prof. J.W: Tak właśnie może być.

J.J: Czy da się w takim razie w jednym instytucie w Polsce

wyhodować odporną na choroby pszczołę i rozesłać do

wszystkich pszczelarzy matki tej linii, aby to u nich zadzia-

łało?

Prof. J.W: Prawdopodobnie nie. W lokalnych warunkach na-

leży selekcjonować lokalne pszczoły, albo takie która mają

podobne warunki. U nas kiedyś była głównie pszczoła Apis

mellifera mellifera, a później okazało się, że w wielu okoli-

cach lepsza jest krainka, kiedy są pożytki wczesne takie jak

na przykład rzepak.

J.J: Zgromadziliśmy taką listę pszczelarzy z Europy którzy

nie leczą już wiele lat. Oto ona

Prof. J.W: Czy są pośród nich tacy co stosują sztuczne una-

siennianie?

J.J: Niektórzy stosują, ale jeżeli stosowali w izolacji, tak jak

Juhani Lunden z Finlandii, to po kilku latach pojawił się pro-

blem z bliskim spokrewnieniem.

Prof. J.W: To trzeba wprowadzać wtedy inne linie. Jeśli

pszczoły krzyżowane są w bliskim pokrewieństwie, to może

się źle skończyć. W skrajnych przypadkach nawet 50% czer-

wiu może się nie rozwijać.

J.J: Zastanawiam się, czy gdyby stosować naturalne una-

sienianie, biorąc pod uwagę, że nasza pszczoła unasieni się

z obcym trutniem, czy to na pewno zniszczy całą wcześniej-

szą pracę?

Prof. J.W: Można też naturalnie na trutowiskach izolowa-

nych, tak jak na wyspach, czy w różnych dolinach pomiędzy

górami. Wtedy też ma to sens. W Polsce praktycznie dooko-

ła 20 km nie powinno być żadnych pszczół. W Polsce nie ma

takiej miejscowości.

J.J: Są już badania, które pokazują, że mikroora na pan-

cerzyku chitynowym, w jelicie, w pierzdze, w środowisku

ula, ma znaczenie dla zdrowotności pszczoły, a także wiele

czynników środowiskowych jak choćby naturalny plaster

czy odpowiedni naturalny pokarm. Chyba nie same gene-

tyczne czynniki mają znaczenie?

Prof. J.W: Owszem. Mnie to też interesuje. Okazało się, że

zaleszczotek książkowy, który żyje naturalnie w ulu, też

niszczy w jakimś stopniu warrozę. Gdy jest za bardzo czy-

sty ul bez szpar, to też niedobrze, bo okazuje się, że w ta-

kim brudnym zaleszczotek potra rozmnażać się lepiej niż

w czystym.

J.J: Dlatego naszym celem nie jest to, aby wybić całą warro-

zę, albo żeby pszczoła to zrobiła, ale aby nauczyła się z nią,

w pewnym małych ilościach, żyć.

Prof. J.W: Taki balans przeżyciowy. To jest mądre gdyż ra-

dykalne metody bez brania innych środków pod uwagę,

zwykle nie dają dobrych rezultatów.

J.J: Czy można zaryzykować twierdzenie, że będzie w przy-

szłości w Polsce coraz więcej ludzi, którzy będą się pasjo-

nowali trzymaniem pszczół bardziej dla przyjemności

i satysfakcji, a korzyść z produktów pszczelich nie będzie

dominującym warunkiem posiadania przez nich pszczół?

Tacy hobbyści mogliby angażować się bardziej w selekcję

naturalną gdyż mogliby poświęcić więcej swoich pszczół

do tego celu.

Prof. J.W: To już się dzieje. Prawdę powiedziawszy ja też

nie dla zysku utrzymywałem pszczoły.Często tacy hobby-

ści (o których mówi się czasem „oszołomy”) dochodzą do

różnych korzystnych wyników. Jest obecnie wielu takich,

a będzie jeszcze więcej, i to są bardzo cenni ludzie.

J.J: Naukowiec i pszczelarz Ron Hoskins z Wielkiej Bryta-

nii nie leczy pszczół od 1990 roku, kiedy zaczął prowadzić

selekcję używając też metody sztucznego unasienniania.

W 2010 roku zaproponował hodowlę bez leczenia pszczół

przyszłemu hobbyście Garethowi Johnowi, który w maga-

zynie British Beekeepers Association w 2015 roku w swoim

artykule na temat balansu pomiędzy pszczołami a warrozą

napisał tak: „Jako hobbysta mam wolność eksperymentowa-

nia. Z pewnością Ci z nas, którzy mają taką wolność, powinni

jej użyć, aby dać możliwość wykazać się pszczołom w rozwi-

janiu ich naturalnej obrony przed Varroa. Dowody wskazują,

że równowaga, o której pisałem na początku artykułu, nie jest

wcale tak daleko”

w wolnym tłumaczeniu: jest na wycią-

gnięcie ręki. Czy Pan by się pod tym podpisał?

Prof. J.W: Tak. Tacy ludzie są bardzo cenni. Wracając do

mojego artykułu z 1988 roku. Gdyby się nic nie robiło, to

prawdopodobnie już pszczół by nie było. Pszczoły pojawiły

się w okresie geologicznym, kiedy powstały kwiaty okry-

tonasienne. To był okres zwany kredą. W tym okresie żyły

też dinozaury, które później na skutek prawdopodobnie

jakichś przesileń czy kataklizmów przyrody wyginęły, lecz

pszczoły przeżyły. Dlatego zwykłem mówić, że jak pszczoły

przeżyły dinozaury, to i nas przeżyją. Nie spodziewam się,

aby pszczoły miały wyginąć.

J.J: W internecie krąży taka opinia, że powiedział Pan, że

o biologii pszczół wiemy zaledwie 5%. Czy to Pana cytat?

Prof. J.W: Nie, to nie mój. Uważam, że 5% to za mało. Wiemy

więcej.

4 Lista na forum Wolnych Pszczół: http://forum.wolnepszczoly.org/

showthread.php?tid=461&highlight=pszczelarze+tf

5 Gareth John (2015), „Achieving balance beetween bees and varroa” The

British Bee Journal (June).

J.J: Reasumując, czy jest szansa, że w końcu pszczoły się

uodpornią na warrozę, kiedy umożliwi im się taką sytuację?

Prof. J.W: Tak. Dojdzie do równowagi pomiędzy pasożytem

a gospodarzem. Nawet z biologicznego punktu widzenia

nie jest w interesie pasożyta, aby całkowicie zniszczyć po-

pulację gospodarza.

J.J: Stosując chemiczne preparaty uszkadzamy i osłabiamy

trochę pszczoły (w końcu wiele z tych środków to insekty-

cydy, chociaż o tym najczęściej się nie mówi), a jednocze-

śnie selekcjonujemy warrozę na bardziej zjadliwą.

Prof. J.W: Owszem. Pojawiają się mutacje, które normalnie

by nie przeżyły.

J.J: Czy zwiększanie używania takich środków nie jest w ta-

kim razie drogą donikąd?

Prof. J.W: Owszem. Jak jedne środki przestają działać to wy-

myśla się nowe i to jest taka praca bez końca.

J.J: Czyli to, co staramy się robić jako stowarzyszenie, wyda-

je się rozsądne?

Prof. J.W: Tak. W końcu taka równowaga się utrzyma, ale

stuprocentowa odporność nie jest możliwa, tak przypusz-

czam.

J.J: Właśnie do takiej równowagi dążymy. Daje nam Pan

profesor nadzieję. Może poruszę temat trutni i ramki pracy.

Czy nie zachodzi tu proces selekcji warrozy na tą, która le-

piej się rozmnaża w komórkach robotnic? Jeżeli będziemy

za każdym razem niszczyli komórki trutowe, to będą prze-

żywały lepiej te osobniki Varroa, które przeżyją w komórce

robotnicy.

Prof. J.W: Ma pan rację. Dlatego ważne jest, aby nie stoso-

wać jednej metody zwalczania lecz naprzemiennie różne.

Tymi różnymi działaniami w końcu wywołujemy inne, na-

stępne problemy.

J.J: Jest taki szwedzki pszczelarz naturalny, Erik Osterlund,

który od wielu już lat bada problem odporności pszczoły

na warrozę obserwacjami na swoich pasiekach. Sformuło-

wał hipotezę, że pszczoły w tej samej pasiece, czy blisko

siebie, mogą się uczyć wzajemnie od siebie. Co Pan na ten

temat sądzi?

Prof. J.W: Nie wydaje mi się, aby to była prawda na szerszą

skalę. Może uczą się jednostki, ale aby działało to na poko-

lenia, to raczej kwestia późniejszej selekcji.

J.J: Podgatunki Apis mellifera capensis i Apis mellifera scu-

tellata są odporne na warrozę. Czy mógłby Pan przybliżyć

na czym polega odporność?

Prof. J.W: Polega to na krótszym okresie rozwoju pszczoły

w komórce plastra.

J.J: Co dla Pana oznacza termin odporności rodziny pszczelej?

Prof. J.W: To nie jest moja dziedzina. Jest specjalny zakład

chorób pszczół na SGGW i ich trzeba się pytać.

J.J: Przed jakimi trudnościami chciałby Pan ostrzec ludzi,

którzy chcą się zabierać za pszczelarstwo naturalne?

Prof. J.W: Myślę, że tacy mali hobbyści eksperymentatorzy

raczej nie będą mieć wpływu na ogólny stan pszczelarstwa.

To są pożyteczni ludzie, ale raczej nie mają możliwości,

żeby wpłynąć na hodowlę.

J.J: Mamy w takim razie dwa utopijne założenia. Jedno, że

da się zwalczyć kiedyś warrozę w Polsce w 100%. Drugie,

że wszyscy pszczelarze przestaną używać medykamentów

i poniosą selekcyjne straty. Czy jest możliwa taka realna

sytuacja, że będą obok siebie istnieli pszczelarze naturalni,

zarówno hobbyści i naukowcy, oraz pszczelarze zawodo-

wi?

Prof. J.W: To jest przykład najzdrowszego społeczeństwa.

Poleganie tylko na skrajnościach mogło by się źle skoń-

czyć. A taki naturalny rozkład od najlepszego do najgorsze-

go, z największą ilością średnich pośrodku, jest najbardziej

zdrowy, jak generalnie w całym świecie przyrody.

J.J: Czy w takim razie, jeśli będą istniały te dwa środowi-

ska pszczelarzy obok siebie, a trutnie z jednych do drugich

będą wzajemnie zalatywały, to czy da się wypracować na

powrót jakąś chociaż zdziczałą populację pszczół, która

będzie w stanie przeżywać w dziuplach, zakamarkach, lub

sztucznych skrzynkach?

Prof. J.W: W Polsce przywracają bartnictwo. To jest dobre

pokazowo dla innych i dla badań, ale większego znaczenia

mieć nie będzie. To raczej takie amatorskie działania.

J.J: Zdarzają się jednak pszczelarze którzy sprzeciwiają się

dzikiej zabudowie, barciom, dzikim siedliskom dla pszczół

w lesie. Czy popierałby Pan takie sprzeciwy?

Prof. J.W: Nie popierałbym. Jestem za wzajem-

ną tolerancją. Trzeba jednak zaznaczyć, że bar-

cie z pszczołami mogą być w lesie, jeżeli ktoś bę-

dzie systematycznie badać ich zdrowotność, aby nie

stały się źródłem rozprzestrzeniania chorób pszczelich.

Na zakończenie dodam, że w Brazylii nie stosuje się żadnych

środków przeciwko warrozie od ponad 30 lat. Prawdopo-

dobnie jest to spowodowanie krzyżowaniem z pszczołami

afrykańskimi. Pszczoły w Brazylii zostały zafrykanizowane

6 Francisco E. Carneiro; Rogelio R. Torres; Roger Strapazzon; Sabrina A. Ra-

mírez; José C.V. Guerra Jr; Diego F. Koling; Geraldo Moretto (2007), „Chan-

ges in the reproductive ability of the mite Varroa destructor (Anderson

e Trueman) in africanized honey bees (Apis mellifera L.) (Hymenoptera:

Apidae) colonies in southern Brazil,”, Neotropical Entomology vol.36 no.6

Londrina Nov./Dec. 2007.

Rozmawiał: Jakub Jaroński

Wywiad autoryzowany

Michael Bush

„(...) Wiele myślałem, jak (…) przekazać, co naprawdę się

dzieje w pasiece, która nie stosowała jakichkolwiek zabie-

gów leczniczych od ponad pięciu lat. W pasiece, w której

roztocza uważane są za niezbędnych sojuszników i przy-

jaciół, gdzie wydajność, odporność, rentowność dają taką

samą radość z pszczelarstwa, jak to miało miejsce w daw-

nych czasach. Nie śmiałbym dziś zabijać roztoczy, nawet

gdybym posiadł łatwy i bezpieczny sposób na to.” - Kirk

Webster, Nowy wzór dla amerykańskiego pszczelarstwa.

Prowadzone obecnie dyskusje zwróciły moją uwagę na za-

chodzące z czasem zmiany moich własnych poglądów na

temat leczenia pszczół. Zdecydowałem więc, że przedsta-

wię, jak znalazłem się w obecnym miejscu. Dawne czasy nie

zajmują już mojej uwagi, choć wcale nie są tak naprawdę

odległe. W 1999 roku, kiedy straciłem całą pasiekę po raz

drugi z rzędu, sfrustrowany zastanawiałem się co zrobić,

aby pszczoły przeżyły. Od lat nie śledziłem już czasopism

pszczelarskich, bo miałem wrażenie, że są one bardziej

o nowinkach technicznych niż o pszczołach. W tamtych

czasach prowadziłem po prostu pasiekę w ogródku i mieli-

śmy się tak dobrze, że nawet nie zwróciłem uwagi na to, że

pszczoły się zmieniły.

Kiedy zorientowałem się, że śmierć pszczół powoduje war-

roza, zacząłem zgłębiać to zagadnienie. Gdzie tylko nie się-

gnąłem, wszędzie pisano, że pszczoły umrą, jeżeli nie będą

leczone. O innym rozwiązaniu w ogóle nie było mowy.

Więc kolejnej jesieni leczyłem moje nowe pszczoły Apista-

nem. Choć wcale tego nie chciałem, to nie wiedziałem, co

innego mogę zrobić. Po zastosowaniu kuracji na pszczo-

łach wciąż były duże ilości pasożytów, ale pomimo tego

niektórym rodzinom udało się przetrwać zimę. Następne-

go roku (2001), szukając innego rozwiązania niż leczenie,

w katalogu „Brushy Mt”, natrałem na informacje o „węzie

z małą komórką”, przy której zaznaczono: „tylko dla do-

świadczonych pszczelarzy”. Hodowałem pszczoły przez 27

lat, ale nie mogłem wymyślić, jakie doświadczenia musiał-

bym posiadać, żeby używać tej węzy lepiej, niż początkujący

pszczelarze. Zacząłem szukać informacji o małej komórce

i wszystko czego potrzebowałem znalazłem na Beesoruce.

Przeczytałem co na ten temat pisali Dee Lusby i Erik Öster-

lund, a poza tym znalazłem o tym informacje na stronie

Davea Cushmana i Allena Dicka. Jako sceptyk z urodzenia,

pomyślałem, że skoro nienaturalne powiększenie pszczół

przy użyciu węzy było powodem tych wszystkich proble-

mów, czemu nie przestać jej używać, zamiast zmuszać

pszczoły do budowania komórki 4.9mm? Chcąc zobaczyć

jak pszczoły będą budować, podawałem im zarówno całe

arkusze, jak i wąskie paski węzy 4.9mm. W końcu uznałem,

że muszę przedyskutować parę nurtujących mnie spraw.

Zarejestrowałem się na Beesource, żeby móc zadać drę-

czące mnie pytania Dee Lusby i innym, stosującym małą

komórkę. Było to w 2002 roku.

W pierwszym roku, w którym pozwoliłem na budowę na-

turalnego plastra, nie wychodziło to najlepiej. Miałem wra-

żenie, że jestem z tyłu za pszczołami, goniąc je i próbując

poprawiać ich pracę. Miałem wtedy w pasiece duże pora-

żenie roztoczami i znów próbowałem zwalczać je Apista-

nem – jak się okazało bezskutecznie, bo one wciąż umie-

rały. Następnego roku wczesną wiosną kupiłem nowe,

przezimowane rodziny i od razu zacząłem od przywraca-

nia ich do naturalnego, mniejszego rozmiaru. Zauważyłem,

że pszczoły budują naturalny plaster nawet z komórkami

w rozmiarze 4.6 mm i wówczas byłem już pewny, że węza

z komórką 4.9 mm wcale nie zmusza pszczół do budowa-

nia nienaturalnie małych komórek. Ale tak naprawdę wte-

dy interesował mnie już tylko naturalny plaster. Podczas

przywracania pszczół do mniejszych rozmiarów, leczyłem

je (mój wewnętrzny głos sceptyka nakazał mi to robić) przy

użyciu olejków mineralnych dopuszczonych do kontaktu

z żywnością. Stosowałem je w większości moich uli każ-

dego tygodnia, a pszczoły przez cały rok miały się całkiem

nieźle. W następnym roku (2003) na Beesource zaczęto dys-

kutować o stosowaniu kwasu szczawiowego. Postanowi-

łem, że spróbuję jesienią leczyć pszczoły przy użyciu tego

kwasu, żeby określić jakie jest porażenie rodzin roztoczami.

Porównując wyniki leczenia po pierwszym i drugim tygo-

dniu, zorientowałem się, że opary kwasu szczawiowego są

bardzo skuteczne w zabijaniu roztoczy, a stosowanie olej-

ków, choć trochę ograniczało populację pasożytów, powo-

dowało tak naprawdę więcej problemów niż korzyści. Przy

tym obawiałem się długofalowego efektu rozmiękczenia

wosku przez olejki, a raz nawet zapaliły mi się ich opary,

„Całą tą nudną i żmudną pracę (hodowlaną – przyp. tłum.) – i to powtarzaną tysiącami razy

– związaną ze zliczaniem roztoczy na wkładkach dennicowych, uśmiercaniem czerwiu płyn-

nym azotem, obserwowaniem pszczół czyszczących się nawzajem i mierzeniem poziomu

hormonów czerwiu, będziemy kiedyś wspominać jako wielkie marnotrawienie czasu, kiedy

w końcu pozwolimy roztoczom Varroa robić te rzeczy dla nas” - Kirk Webster, Co powstrzy-

muje nas przed postępem w dyskusjach i pracy przy pszczołach.

DLACZEGONIEBIORĘPODUWAGĘ

JAKIEJKOLWIEK FORMY LECZENIA

„ZIDENTYFIKOWANO 8000 MIKROORGANIZMÓW

WSPÓŁISTNIEJĄCYCH Z PSZCZOŁAMI W ULU”

co spowodowało mały wybuch w ulu. Był to mniej wię-

cej czas kiedy słuchałem wykładów Dee o roli mikroor-

ganizmów żyjących w ulu w utrzymaniu zdrowia rodziny

pszczelej, oraz o negatywnym wpływie na nie fumadilu i te-

ramycyny. W latach 1975 - 2000 roku nie leczyłem pszczół

i wtedy w ogóle się nad tym nie zastanawiałem. Ale z cza-

sem, gdy zacząłem się interesować wpływem, jaki mikro-

organizmy mają na pszczoły, coraz bardziej wątpiłem w

zasadność tak zwanych „kuracji organicznych”.

Dean Stiglitz i Lauri Herboldsheimer, wykonali ogrom pra-

cy zbierając dane z najróżniejszych badań i prezentując je

w niesamowicie interesujących publikacjach. Znalazły się

tam między innymi opisy badań przeprowadzonych przez

Martę Gilliam. Zaczynałem dochodzić do wniosku, że czę-

sto poprawa zdrowia rodzin pszczelich, następowała tak

naprawdę w efekcie podania im mikrobów, a nie przez -

wydawałoby się - taką oczywistość, jak podanie czerwiu.

Włożenie ramki z czerwiem do podupadającej rodziny,

mogło być tak naprawdę zaszczepieniem w niej mikroor-

ganizmów pochodzących od zdrowych pszczół. Olejki nie

tylko zakłócały komunikację zapachową w ulu, ale również

niszczyły mikroorę ulową. Im bardziej wgłębiałem się w

to zagadnienie, tym bardziej doceniałem znaczenie mikro-

bów. Kiedy zacząłem hodowlę matek zorientowałem się, że

ich jakość nie zawsze zależała od genetyki. Zastanawiałem

się nad tym, czy genetyka mikrobów nie jest równie istot-

na jak genetyka matek pszczelich. Dopóki leczymy nigdy

nie uda nam się wyhodować pszczół nie wymagających

leczenia. Ale obok tej oczywistości jest jeszcze jedno za-

gadnienie. Otóż nigdy nie uda nam się zachować w ulu mi-

kroorganizmów, które utrzymują pszczoły w zdrowiu, jeżeli

wciąż będziemy je zabijać.

Zidentykowano 8000 mikroorganizmów współistnie-

jących z pszczołami w ulu (źródło: badania Marty Gilliam

z Departamentu Rolnictwa Stanów Zjednoczonych –

USDA). Tylko garstka z nich jest szkodliwa. Reszta wypeł-

nia swoją niszę ekologiczną w ulu (i tym samym wypiera

patogeny), albo ich obecność jest dla pszczół autentycz-

nie korzystna. Niedawne badania dowodzą, że mikroora

bierze udział w tworzeniu mechanizmów zabezpieczają-

cych pszczoły przed rozwojem nosemozy, zgnilca ame-

rykańskiego i europejskiego, a także grzybicy wapiennej

czerwiu. Stosowane prewencyjnie kuracje, tak naprawdę

niszczą te organizmy, które zapobiegają rozwojowi chorób.

Olejki: zabijają szeroką gamę mikroorganizmów wliczając

w to drożdże i inne grzyby, bakterie i wirusy. Tak napraw-

dę olejki tworzą podstawowy układ odpornościowy ro-

ślin, z których są pozyskiwane. Stosowane olejki to przede

wszystkim: tymol, olejek wintergrinowy (z Gaultheria pro-

cumbens), mentol, olejek lemongrasowy (z cytroneli), mię-

towy, neem, z drzewa herbacianego i inne.

Kwasy organiczne: zabijają szeroką gamę mikroorgani-

zmów wliczając drożdże i inne grzyby, bakterie i wirusy. Ich

działanie polega na gwałtownej zmianie pH w ulu. Niektóre

z nich, takie jak kwas mrówkowy czy szczawiowy, używane

są jako roztwory antyseptyczne w laboratoriach. Kwasy za-

bijają także wszystkie ze 160 gatunków roztoczy, które na-

turalnie występują w ulach i prawdopodobnie sporą część

owadów, które żyją w dobroczynnych współzależnościach

z pszczołami - jak na przykład zaleszczotki, odżywiające się

roztoczami Varroa.

Akarycydy: to są po prostu inaczej nazwane insektycydy.

Mają wszystkie wady kwasów organicznych, a dodatkowo

odkładają się w wosku i wpływają na płodność trutni i ma-

tek pszczelich.

Antybiotyki: Oczywistym jest, że zabijają mikroorganizmy

(w końcu taki jest cel ich stosowania). Problemy z CCD po-

jawiły się właśnie wtedy, kiedy zapoczątkowano używanie

Tylanu, zwiększono użycie fungicydów, a fumidyl zaczęto

stosować kilka razy do roku w związku ze zwalczaniem

Nosemy ceranae. Wszystkie te zabiegi powodują śmierć

mikrobów w skali dotychczas nie spotykanej w pszczelar-

stwie. Do tego bakterie, które przez 50 lat zbudowały opor-

ność na teramycynę, nie były oporne na Tylan, który przy

tym wszystkim ma znacznie dłuższy okres rozkładu.

Pszczelarze z USA i Kanady nie biorą ponadto pod uwagę,

że te „zalecane” kuracje w większości krajów na świecie są

nie tylko niezalecane ale i nielegalne. Fumidil powoduje

defekty płodu. Antybiotyki tylko tuszują występowanie

zgnilca amerykańskiego, za to zanieczyszczają miód. Aka-

rycydy zanieczyszczają wosk i miód. Stosowanie kwasów

organicznych jest dozwolone w tych krajach tylko dlatego,

że ludzie są przekonani, że pszczoły nie przetrwają starcia

z warrozą bez leczenia.

I to jest właśnie miejsce, w którym znalazłem się dzisiaj.

Kiedyś myślałem, że zwalczanie roztoczy Varroa BYĆ MOŻE

jest konieczne. Teraz, kiedy mam za sobą więcej niż deka-

dę doświadczeń z przystosowaną lokalnie, naturalnej wiel-

kości pszczołą, poznałem znaczenie mikroorganizmów

i fauny ulowej, uważam, że ryzyko utraty najróżniejszych

szczepów mikrobów i zaburzenia całej ekologii rodziny

pszczelej jest zbyt wielkie. A przy tym wszystkim leczeniem

wspieramy linie genetyczne pszczół, które tak naprawdę

powinny być wyplenione.

Tłumaczenie: Bartłomiej Maleta

Artykuł pochodzi ze strony www.bushfarms.com

Przetłumaczony i opublikowany za zgodą autora.

fot: Zaleszczotek Ulowy

Charles Martin Simon

10 zasad naprawdę od innej strony pszczelarstwa

Dlaczego nasi pszczelarscy przodkowie, ci wielcy ludzie, którzy

deniowali zasady nowoczesnej apikultury, Langstroth, Da-

dant, Root… , osiągali tak spektakularne sukcesy? Odpowiedź

jest prosta: bo nie wiedzieli, co robią. Wymyślali wszystko na

miejscu, reagując na bieżącą sytuację. To właśnie jest kreatyw-

ność. Ona dokładnie tak działa. Kiedy tylko ustalono standar-

dy, kiedy je wyryto w kamieniu, a obrazy, diagramy i procedu-

ry zostały wrysowane do książek, powstały dla nas wzorce do

naśladowania, ale to się nie sprawdza. Wszystko, co następuje

po tym, co pierwotne, jest wtórne i drugorzędne. Nie będzie

nigdy takie samo. Jeśli ma się nam udać, musimy wrócić do

pierwotnego. Musimy spojrzeć na pszczelarstwo całkowicie

nowymi oczami, tak jak patrzyli na nie wielcy pionierzy.

Im dłużej studiowałem pszczelarstwo, tym mniej wiedziałem,

aż w końcu doszedłem do wniosku, że nie wiem nic. Ale nawet

wtedy, mimo że nic nie wiedziałem, musiałem się wielu rzeczy

„oduczyć”. Bo nie wolno nam nigdy, dosłownie nigdy przej-

mować metod z książek, z historii. Niby jak Langstroth praco-

wał bez nowoczesnych narzędzi? Zwłaszcza wtedy, kiedy był

niesprawny przez długie miesiące? Jak sobie radził? To proste.

Był wariatem. A wariaci dokonują czasem niezwykłych rzeczy.

Szaleństwo często idzie w parze z geniuszem.

Bardzo wcześnie zrozumiałem, że jeśli będę przestrzegał spi-

sanych reguł, poniosę klęskę. Ale czy ktoś, kto wie wszystko

najlepiej, może świadomie zdecydować się na porażkę? Mi-

nęło sporo czasu, nim to zrozumiałem. Zaczynałem dokładnie

tak, jak wszyscy. Starałem się, jak mogłem, stosowałem się do

rad z książek.

Musiało minąć 20 lat, nim zebrałem się na odwagę i sprzeda-

łem miodarkę, po tym jak przez 10 lat oszczędzałem na nią

i na półciężarówkę z przenośną pracownią pszczelarską. Ależ

byłem wtedy głupi. Myślałem, że chodzi o miód. Czytałem

wszystkie książki, szczególnie Ormanda, zwłaszcza te frag-

menty, w których mówi, że „miód to pieniądz”. Przyjąłem tę

mądrość bezkrytycznie.

Ale nie zrozumcie mnie źle. Uwielbiam Ormanda. Ormand

jest moim przyjacielem. Niekwestionowany mistrz w tej grze,

pszczelarz w trzecim pokoleniu, autor dwóch znakomitych

książek w tej dziedzinie, rekordzista Guinessa w produkcji mio-

du z jednego ula z jedną matką w jednym sezonie – 183 kilo

miodu. Utrzymał ten rekord od 1957 do 1963, kiedy rekord ten

został pobity, ale tylko dzięki użyciu wielu matek. Oryginalny

rekord Ormanda, ten z jedną matką, chyba nigdy nie doczeka

się nawet poważnego wyzwania. Jednak Ormand nie ma dziś

pszczół. Stało się to, co nie do pomyślenia. Ale nie dlatego, że

się zestarzał. Jest bardzo stary, ale wciąż pracuje jako stolarz.

Wykończyły go roztocza – oto, co go spotkało.

Ormand postępował zgodnie z zasadami. Kupił akarycyd

i zastosował się do instrukcji. Ja też go kupiłem. Ale kiedy trzy-

małem go w ręku, jeszcze w opakowaniu i w folii, poczułem

go jakby na języku i smakował toksynami, więc go nie użyłem.

Moje pszczoły umarły. Ale pszczoły Ormanda też. W dodatku

dochodziły nas słuchy z całego kraju, że te środki nie działają.

Mimo to „oni” nalegali, żebyśmy ich używali, twierdzili, że skoro

ich nie używamy, to my jesteśmy częścią problemu. Gdybyśmy

ich jednak używali, nasze pszczoły i tak by umierały. Rok po

roku nie używałem tych środków. Rok po roku zaczynałem od

nowa, łapiąc rójki wiosną tylko po to, żeby umarły jesienią lub

wczesną zimą. Ale nie poddałem się, bo nie potrałem. Potem

się okazało, że akarycydy zostały zakazane w Skandynawii.

Ormand słuchał głosu wewnętrznego. Ja kierowałem się we-

wnętrznym impulsem. Nie chodzi o to, że jestem przeciwko

aptekarskiej dokładności. W końcu udało mi się napisać i wy-

dać dziesięć książek. Przepisywałem je wielokrotnie – wciąż je

przepisuję – wykonuję całą pracę: redaguję, projektuję, druku-

ję, oprawiam. Ale coś mnie męczyło przy wprawianiu węzy od

pierwszego dnia. Jakiś wewnętrzny impuls kategorycznie nie

chciał, żebym jej używał. Nauczyłem się jak to robić, używałem

przez wiele lat nawet po tym, jak jednoznacznie uznałem, że

nie chcę

Potem opracowałem ramki bęzwęzowe. Produkowałem je

ręcznie, z pomocą Ormanda, ponieważ i on docenił ich zalety,

i chciał być częścią tego projektu. Sprzedawałem je na całym

świecie przez kilka lat, zanim cena drewna się nie podwoiła,

a potem potroiła i drewno kosztowało mnie więcej, niż mo-

głem uzyskać ze sprzedaży gotowej ramki. Musiałem wycofać

się z interesu. Ale najważniejsze było, że spłaciłem należno-

ści. Nie unikam pracy dla zasady, tylko po to, żeby jej unikać.

Z tego samego powodu nie wykonuję bezsensownej pracy,

tylko po to, żeby koniecznie coś robić. Wolę nie robić nic, niż

robić coś bezsensownego.

Masowa „produktyzacja” pszczelarstwa jest najbardziej nisz-

czącym procesem na świecie. Wielcy pionierzy nowoczesnego

pszczelarstwa stworzyli ogromne imperia, nie wiedząc, co tak

naprawdę robią. Motywacją zawsze był i będzie jak najwięk-

szy zysk przy jak najmniejszych nakładach. Ci wielcy ludzie nie

ZASADY PSZCZELARSTWA OD TYŁU

Nawiązałem mistyczną łączność z duchowym jądrem apikultury i teraz wszystko jest

już możliwe. Część z was, stare wygi, zapewne przyklaśnie temu stwierdzeniu, ale za-

łożę się, że większość z was zupełnie go nie zrozumie. Wielu się zirytuje, bo uzna to za

moją arogancję – ale jest dokładnie na odwrót. To nie arogancja, to pokora. Podejmę

próbę wyjaśnienia, lecz zrobię to – zgodnie z techniką podpatrzoną u różnych guru

– bez zdradzania tajemnic handlowych. To była autoironia. Nie jestem żadnym guru.

Na ich wygłupy patrzę z cynizmem. Jestem tylko pszczelarzem z czterdziestoletnią

praktyką i zdolnością do oceny, kiedy postępujesz źle.

mieli pojęcia, jakimi są głupcami i jak szkodliwe, i to globalnie,

staną się wypracowane przez nich zasady.

Weźmy choćby przykład trutni. Wielcy pionierzy słusznie pra-

wili, że skoro do unasiennienia matek potrzeba zaledwie kilku

trutni, to marnotrawstwem będzie utrzymywanie ich setek, je-

śli nie tysięcy przez pszczele kolonie. Zatem te wielkie umysły

udały się do desek kreślarskich i opisały parametry dna sześcio-

kątnej komórki pszczoły robotnicy, tym samym ujednolicając

tłoczone wzory węzy, jednocześnie utrudniając pszczołom

wychowanie trutni. Pomiędzy pszczołami usiłującymi wycho-

wać trutnie a pszczelarzami próbującymi odwrócić ich natu-

ralne dążenia, rozgorzała wojna. Apoteozą tego procesu było

wprowadzenie plastikowej węzy, która ostatecznie dążenia

pszczół uniemożliwiła. Ale nawet wówczas pszczoły budowa-

ły poprzeczne dzikie plastry i na nich wychowywały trutnie.

Ostatecznie pomysłowość ludzi i technologia zwyciężyły, po-

pulacje trutni spadły, zbiory miodu wzrosły, praktyka ta została

uznana za genialną, a węza stała się kolejnym niekwestiono-

wanym standardem w przemyśle pszczelarskim.

Problem w tym, że warroza woli czerw trutowy. A kiedy trut-

ni jest jak na lekarstwo, ten wredny, przebrzydły pasożyt nie

ma innego wyjścia, jak tylko migrować do komórek robotnic.

Pułapki z czerwiu trutowego stały się w Europie standardem,

natomiast były ewidentnie zbyt pracochłonne dla pszczelarzy

w Stanach Zjednoczonych. Niektórzy pomysłowi producenci

zaczęli oferować węzę trutową, ale i to nie chwyciło. Etyka pra-

cy w naszym kraju jest następująca: pracuj jak najmniej. A to

oznacza: wystarczająco dużo, żeby cię nie zwolnili.

Jeżeli sprawiam wrażenie zdegustowanego, to dlatego, że

w istocie tak jest. Jeśli wszystko, czego się nauczyłeś, okazu-

je się niewłaściwe, zmieniasz to, albo idziesz na dno razem ze

statkiem. Ja modlę się o odwagę do wdrażania zmian. I choć

jestem już starym człowiekiem, rozumiem wartość bycia

w zgodzie z samym sobą.

Mimo że idea wprawiania węzy nie podobała mi się od sa-

mego początku, straciłem całe lata, żeby wyrobić w sobie

wystarczający hart ducha i przestać jej używać. Minęło jeszcze

więcej lat, zanim odważyłem się zrezygnować ze szkodliwego

nałogu wirowania miodu – lat, które upłynęły na ciągłym dą-

żeniu do uzyskania „prostych plastrów”, które poddałyby się

procesowi wirowania.

Moi drodzy, w przyrodzie nie ma prostych linii. Natura nie zno-

si symetrii. Oczywiście, czasem coś wydaje nam się symetrycz-

ne, ale nigdy takie nie jest. Nie, kiedy przyjrzymy się z bliska.

Symetria jest ludzką interpretacją, pragnieniem, iluzją, czy

jakkolwiek to nazwiemy. Prawdziwym problemem jest ideali-

zowanie wyglądu, który z kolei prowadzi do idealizacji sztyw-

nych standardów.

Kiedy moje pszczoły zaczęły umierać, na szczęście byłem wy-

starczająco rozgarnięty, żeby zmienić prol mojej działalności

na usuwanie rojów i os. Od tej pory byłem już nie tylko pszcze-

larzem, ale i „usuwaczem”. Przez lata widywałem dzikie rodziny

w najróżniejszych miejscach i dzięki temu dowiedziałem się

czegoś o sobie i o pszczołach. Jedną z najważniejszych rzeczy,

jaką odkryłem, było to, że podświadomie poszukuję prostych

linii. Uznałem, że to choroba umysłowa, którą zaraziłem się od

moich nauczycieli. Powiem to jeszcze raz: Nigdy nie znajdziesz

w naturze prostego plastra. Dosłownie nigdy. To powinno dać

do myślenia.

10 Zasad „Pszczelarstwa od Tyłu według

Charlesa Martina Simona”:

Zasada 1: Działaj z Naturą, a nie przeciwko Niej.

Zasada 2: Zysk nie znaczy zbyt wiele, kiedy jesteś martwy.

Nasi przodkowie postulowali, że większa pszczoła przynie-

sie więcej miodu. Im jest większa, tym więcej nektaru i pyłku

może przenieść. Im większa komórka tym więcej może zmie-

ścić. I tak dalej. Więc zaprojektowali większą komórkę pszczół

robotnic i to stało się standardem.

Zasada 3: Martwe pszczoły nie robią miodu.

Anatomicznie większe pszczoły mają wolniejszy metabolizm,

są bardziej podatne na choroby i ataki drapieżców. Pojawiły

się więc choroby. Standardem w przemyśle jest chorowita

pszczoła.

Moje spotkania z dzikimi pszczołami wyrobiły we mnie więk-

szy szacunek dla pszczół i pogardę dla sposobu, w jaki najczę-

ściej z nimi postępujemy.

Postanowiłem skończyć z pszczelarstwem jakie znamy w dniu,

w którym przeczytałem o wielkim naukowym odkryciu związ-

ku między występowaniem „genów housekeeping”

a śmier-

telnością z powodu Varroa. Właśnie wtedy spadły mi z oczu

łuski niedowierzania i zorientowałem się, że naszym przemy-

słem rządzą szaleńcy. Do szaleństwa doprowadził ich strach

przed śmiercią i jednoczesne bezwładne do niej dążenie.

Śmierć naszych ukochanych pszczół. Śmierć naszego ukocha-

nego przemysłu. Śmierć nas samych.

Pszczoła wschodnia, historyczny żywiciel roztocza, pszczoła,

która współistniała z nim przez miliony lat, z reguły nie zasie-

dla zamkniętych przestrzeni. Najczęściej podwiesza się gdzieś

na otwartym obszarze. Wnioskuję więc, że kiedy roztocze się

odrywa, spada gdzieś w próżnię, która jest dla niego najod-

powiedniejszym miejscem. Larwa pszczoły wschodniej prze-

bywa krócej w komórce, co daje roztoczom mniej czasu na

rys: Mariusz Uchman

1 W biologii molekularnej „genami housekeeping” określane są geny, które mają

stałą ekspresję w każdej komórce i są niezależne od czynników zewnętrznych.

Typowym przykładem takich genów są np. geny metabolizmu podstawowego

lub kodujące rybosomalne RNA. Termin ten najczęściej pozostaje nietłumaczo-

ny. Dosłownie w języku angielskim „housekeeping” oznacza „utrzymanie domu”

lub „porządkowanie” (przypis tłumacza).

ich niecną robotę. Według mnie to właśnie w tym tkwi pro-

blem, nie w „genie housekeeping” i nieważne co mówią o tym

„naukowcy”. Nie sugeruję przy tym, że ten „gen” nie istnieje.

Kwestionuję tylko powyższą interpretację. Tak samo jak kwe-

stionuję ocjalnie uznaną interpretację „pszczelego tańca”, bo

dyskredytuje ją jeden czynnik: człowiek-obserwator obser-

wuje z góry. A pszczoły tańczą „twarzą w twarz”, na tej samej

płaszczyźnie. To, co odbiera pszczoła i to, co odbiera człowiek-

-obserwator, to dwie różne rzeczy. Zgadzam się, że taniec

istnieje. Nie zgadzam się jednak, że on cokolwiek oznacza.

Pszczoła dzieli się w ten sposób podekscytowaniem. Wiedza,

gdzie jest nektar czy cokolwiek, tkwi gdzieś o wiele głębiej. Ro-

dzina pszczela manifestuje dziedziczony z pokolenia na poko-

lenie związek z konkretnym środowiskiem. Widać tu działanie

wielkiego umysłu, którego, co do zasady, ludzie nie są w stanie

pojąć.

Kolejnym znaczącym czynnikiem pogłębiającym degenerację

Apis mellifera jest chroniczna przemoc wpajana wraz z reguła-

mi sztuki pszczelarskiej. Rodziny pozostawione samym sobie

mają zupełnie inną samoświadomość niż udomowione linie

pszczół. Udomowionym pszczołom się nieustannie przeszka-

dza. Rodzina pszczela jest zintegrowanym Umysłem. Kiedy

otwiera się ul i w nim manipuluje, zakłóca się „proces myślo-

wy” roju. Kiedy używa się podkurzacza, rodzina musi odwrócić

uwagę od innych rzeczy. Stres jest dobry. Stres jest zły. To za-

leży od jego rodzaju. Gimnastyka jest stresem. Przegrywanie

jest stresem. To pierwsze może poprawiać samoocenę, to dru-

gie ją niszczy. Ale równie dobrze może być całkiem odwrotnie,

w zależności od tego, jakie są nasze wcześniejsze doświad-

czenia i jaką narzucają nam interpretację. Wszystko zależy od

zmiennych.

Umiejętności tego, który miesza w ulu, mają duży wpływ na

to, jakie efekty to mieszanie przyniesie w przyszłości. Mistrz

manipulacji zrobi to w taki sposób, że pszczoły nawet nie zo-

rientują się, że cokolwiek się stało. Będą się zachowywały, jak-

by nigdy nic. Wszystko zależy od sposobu, częstotliwości i sta-

nu umysłu manipulującego. Niektórzy pszczelarze denerwują

pszczoły już samą swoją obecnością w pobliżu ula. Biada im

i ich pszczołom, jeśli zapalą oni podkurzacze i uniosą daszki

ulowe. Pszczelarstwo powinno być licencjonowane, a ja powi-

nienem być wydającym tą licencję. Byłoby tylko kilku pszcze-

larzy. Ponownie to powiem: to nie jest arogancja, tylko poko-

ra. Bo zaprawdę w sercu mam tylko dobro, zarówno twoje, jak

i pszczół.

Zasada 4: Nie walcz.

Kiedy pomyślę o wszystkich tych latach zwalczania mrówek

i technikach, jakie stosowałem, nie wiem czy śmiać się, czy

płakać. Teraz mam naturalny plaster miodu i otwartą miseczkę

z miodem w kuchni, i mnóstwo mrówek też, ale one zostawia-

ją ten miód w spokoju. Dlaczego tak? Ponieważ ich nie zwal-

czam. Karmię je. Mają miskę z miodem na ladzie przygotowa-

ną specjalnie dla nich tam, gdzie mogą przyjść i wziąć sobie,

ile tylko chcą. Na początku przypuszczały na nią zmasowane

ataki, teraz przestały się nią interesować. Najwyraźniej chcą go,

jeżeli nie mogą go mieć. Jeżeli mogą go mieć tyle, ile chcą, już

go nie chcą.

Zasada 5: W pszczelarstwie nie chodzi o miód.

Zasada 6: Nie chodzi o pieniądze.

Zasada 7: Chodzi o przetrwanie.

Cóż, w zasadzie nie chodzi o przetrwanie, skoro nikt nie prze-

żywa. Chodzi o jakość życia, kiedy ono trwa. Zrób wszystko,

żeby poprawić jakość życia swoich pszczół, a stanie się ono też

najlepsze dla ciebie. Przestań myśleć: „maksymalizacja produk-

cji”. Zdecydowanie mniej niż najwięcej, to i tak o wiele więcej

niż nic. Naucz się jak zapewnić pszczołom spokój. Lekkie za-

niedbanie to dobry sposób. Zapewnij im odpowiednią prze-

strzeń. Standardowe ule, jeżeli są właściwe, są wystarczająco

dobrym siedliskiem dla pszczół, ale nie używaj węzy.

Problemem węzy jest nie tylko rozmiar komórek, ale i jej zanie-

czyszczenie. Do węzy traa tylko najstarszy, najbardziej zanie-

czyszczony wosk. Stary wosk absorbuje i utrzymuje w sobie

zanieczyszczenia jak choćby pestycydy. Śmiało, używaj ramek.

Ramki ułatwiają manipulacje. Ale w zasadzie wystarczą tylko

snozy, przynajmniej w samym gnieździe. Wyżej w ulu prawdo-

podobnie będziesz wolał mieć zwykłe ramki z dolną beleczką,

która utrzyma odległość pomiędzy górą dolnej ramki a dołem

górnej.

Mam 15 uli, kiedy piszę te słowa (grudzień 2000 r.), podczas

gdy przez lata nie miałem już o tej porze roku żadnego. Jak to

zrobiłem? Nie wiem. Oto moja odpowiedź. Wraz z upływem

lat próbowałem trzymać pszczoły w warunkach coraz bardziej

zbliżonych do dzikich, żeby nie mieszać w ich sprawach. Ow-

szem, zabieram im trochę miodu, pyłku i propolisu, ale staram

się to robić w duchu jak najmniejszego ingerowania. Mam na-

dzieję, że będą się miały dobrze. Poza tym nie proszę je o nic

i niczego od nich nie oczekuję. Jeżeli mają się dobrze, dodaję

nadstawki. Jeżeli maja nadwyżki miodu, zabieram go trochę.

Kiedy mają krzywe plastry, poprzylepiane do wielu ramek,

używam przegonek do opróżnienia nadstawek z pszczół.

Miażdżę plastry i odcedzam miód przez system podziurawio-

nych wiaderek. Trzymam trochę wyciętych plastrów i zjadam

je au naturel. Im dziwniejsze plastry tym mogą być lepsze.

W ostatnich latach niechętnie inwestowałem w sprzęt pa-

sieczny, z uwagi na warrozę. Dlatego używam starych uli, któ-

re normalny pszczelarz wyrzuciłby wiele lat temu – w zasadzie

jakaś ich część była wyrzucona przez normalnych pszczelarzy

– a mi podobają się one tym bardziej, im w gorszym są stanie.

Myślę o tym, żeby w tym roku popróbować ustawiać ule bez

dennic na stojakach, przynajmniej w czasie ciepłych miesięcy

i chciałbym też zaprojektować dennicę do wyłapywania i nisz-

czenia roztoczy.

Zasada 8: Zapomnij wszystko, czego się kiedykolwiek nauczy-

łeś i zacznij obserwować to, co naprawdę się dzieje.

Odniosę się do tej ostatniej zasady. Jednym z pierwszych na-

kazów, jakie otrzymałem, gdy zaczynałem, było prowadzenie

dokładnych notatek. Zorientowałem się jednak, że prowa-

dzenie zapisków będzie w najlepszym razie zaciemnianiem

obrazu. Kiedy odnosisz się do notesu, w którym opisywałeś,

co działo się w ulu konkretnego dnia, nie zobaczysz ula takim,

jakim jest w danej chwili. To, co da się skatalogować, nie od-

zwierciedla rzeczywistości i nie ma nic wspólnego z tym co

dzieje się w tym konkretnym ulu. To nie pozwala ci ujrzeć tego,

co tak naprawdę się dzieje.

Co więcej, zauważyłem też, że im bardziej walczy się o utrzy-

manie pszczół przy życiu, tym szybciej umierają. Nie trzymaj

ich kurczowo przy sobie, przywróć im wolność, wolność do

umierania, podobnie jak wolność do życia, a będą żyć lepiej.

Zasada 9: Zostaw swoje pszczoły w spokoju.

Zasada 10: Zostaw mnie w spokoju.

Oczywiście, że jestem szalony, ale jestem z tego dumny.

Tłumaczenie: Ewa Wojciechowska i Bartłomiej Maleta

Tekst oryginału pochodzi z czasopisma “Bee Culture”, był rów-

nież opublikowany na stronie:

http://beesource.com/point-of-view/charles-martin-simon/

principles-of-beekeeping-backwards/

Przetłumaczony i opublikowany za zgodą redakcji.

Data publikacji oryginału: Lipiec 2001

Michael Bush

W celu osiągnięcia biologicznego sukcesu i zachowania

zdrowia, organizmy żywe rozmnażające się płciowo mu-

szą zachować możliwie dużą różnorodność genetyczną.

Populacje jednolite stają się podatne na pasożyty i pato-

geny oraz źle radzą sobie z nowymi wyzwaniami. Zwięk-

szenie różnorodności natomiast, maksymalizuje szanse na

wykształcenie przez populację cech niezbędnych jej do

przeżycia. Potrzeba dywersykacji wydaje się do pewne-

go stopnia sprzeczna z założeniem selektywnego rozmna-

żania – a ono jest właśnie takie, jak sugeruje jego nazwa:

selektywne. W praktyce oznacza to, że staramy się usunąć

cechy, które uznajemy za zbędne. To w sposób oczywisty

zawęża pulę genetyczną i choć optymistycznie patrząc na-

stąpi to w zgodzie z naszymi preferencjami, mimo wszyst-

ko musi skutkować ograniczeniem różnorodności. Selekcji

dokonuje się przecież z coraz mniejszej liczby potomków,

w każdym kolejnym pokoleniu. Niezależnie od twoich po-

glądów na ewolucję, zapewne zgodzisz się, że oczywistym

celem rozmnażania płciowego jest różnicowanie organi-

zmów. Matka pszczela kopuluje przecież z wieloma trutnia-

mi, a rodzina pszczela produkuje ich pokaźną liczbę, aby

zwiększyć szansę na powielenie swoich genów. Nawet ska-

zana na zagładę bezmateczna rodzina produkuje trutnie,

aby zwiększyć prawdopodobieństwo przetrwania swoich

genów w ogólnej puli. Każdy patogen lub pasożyt wy-

wiera presję, która zawęża pulę genetyczną organizmów

do tych, którym uda się ją przetrwać. My pszczelarze stale

ograniczamy różnorodność poprzez produkcję tysięcy ma-

tek z jednej reproduktorki – a to w naturze nigdy się nie

zdarza. Kupując matki od ograniczonej liczby hodowców,

którzy stosują dokładnie taką praktykę, a królowe wymie-

niają tylko między sobą, ujednolicamy pulę genetyczną

pszczół jeszcze bardziej. Wraz z ograniczaniem różnorod-

ności zmniejszamy prawdopodobieństwo, że populacja

będzie zdolna do oparcia się nowym wyzwaniom. To nie-

ciekawa perspektywa. Postępując w opisany wyżej spo-

sób ignorujemy wykształcone przez owady mechanizmy

kontrolne oparte o allele płciowe, które zmniejszają

szansę na osiągnięcie biologicznego sukcesu pszczół po-

chodzących z krzyżowania wsobnego. Gdy sparują się dwa

podobne allele determinujące płeć, matki będą składać di-

ploidalne (zapłodnione) jaja trutowe. Tym jednak larwom

robotnice nie pozwolą na dalszy rozwój.

Dzikie pszczoły utrzymywały dywersykację

Różnorodność genetyczna przez wiele lat była utrzymy-

wana dzięki populacji dzikich pszczół. Ta jednak jednak

w ostatnich latach skurczyła się przez presję patogenów

i pasożytów, a także z powodu utraty siedlisk, stosowa-

nia pestycydów i działań podejmowanych z obaw przed

pszczołami zafrykanizowanymi.

Co możemy zrobić?

Trudno spodziewać się, że pszczoły rozmnażane w obrębie

zawężonej puli genetycznej będą przeżywały i dobrze pro-

sperowały. Aby rozwijać różnorodność i pracować nad po-

prawą cech powinniśmy zmienić nasze podejście. Zamiast

prowadzić hodowlę reproduktorek oraz rodzin ojcowskich

tylko po najlepszych matkach w pasiece, powinniśmy za-

cząć myśleć raczej w kategoriach eliminowania pszczół

o najmniej pożądanych cechach. Innymi słowy, jeżeli ob-

serwujemy je w jakimś ulu (na przykład agresja u robotnic),

usuwamy z niego matkę. Ale jeżeli te pszczoły posiadają

również cenne właściwości, nie starajmy się zastępować

ich tylko genami z naszego najlepszego ula, ale podzielmy

je i pozwólmy na odchowanie przez odkłady własnych ma-

tek i unasiennienie różnorodnymi trutniami. Nie używajmy

tej samej reproduktorki do każdej nowej partii wychowy-

wanych matek. Nie wymieniajmy matek z dzikich rojów,

które złapaliśmy, lub usunęliśmy z różnych miejsc. Jeżeli

ma cenne właściwości, ale jej potomstwo jest agresyw-

ne, zamiast likwidować tą linię, spróbujmy wyeliminować

niepożądaną cechę z kolejnych pokoleń w toku hodow-

li. Zamiast kupować matki, wychowujmy je z lokalnych,

przeżywających pszczół. Wychowujmy je także od matek

hodowlanych, które już posiadamy na pasiece, pozwalając

kolejnym pokoleniom unasienniać się z trutniami pocho-

dzącymi z dzikich, przeżywających pszczół. Wspomagajmy

małych lokalnych hodowców, aby mogli podtrzymać wię-

cej linii genetycznych. Róbmy więcej odkładów i pozwól-

my im wychowywać własne matki, zamiast je kupować,

aby każda rodzina mogła kontynuować swoją linię.

Tłumaczenie: Bartłomiej Maleta

Artykuł pochodzi ze strony www.bushfarms.com

Przetłumaczony i opublikowany za zgodą autora.

różnorodności

genetycznej

W celu osiągnięcia biologicznego sukcesu i zachowania zdrowia, organizmy żywe rozmnażają-

ce się płciowo muszą zachować możliwie dużą różnorodność genetyczną. Populacje jednolite

stają się podatne na pasożyty i patogeny oraz źle radzą sobie z nowymi wyzwaniami.

rys: Mariusz Uchman

Potrzeba

Bartłomiej Maleta

Przede wszystkim taki pszczelarz jest sam. Nie ma znikąd

pomocy. Sąsiedzi prawie na pewno go nie wspomogą. Do-

okoła wszędzie latają trutnie z rodzin niezdolnych koegzy-

stować z warrozą. Co może zrobić jeden pszczelarz-amator,

choćby miał i trzydzieści pni? To genetyczna kropla w mo-

rzu latającego nieprzystosowania. A przecież na początku

drogi jego pszczoły nie są lepsze od pozostałych. Jeżeli

uda mu się przejść przez pierwszy

etap selekcji, to rozwijanie przysto-

sowanej populacji i jej utrzymanie

w takich warunkach będzie bardzo

trudne. Jeżeli przez kilka lat uda

się coś wypracować, a w malut-

kiej pasiece przyjdzie kryzys, to…

ostatnich kilka lat selekcji jest stra-

conych. Trzeba wszystko zaczynać

od zera. Znów od pszczół z komór-

ki 5,4 mm, zakupionych najczęściej

z pasieki zawodowej. Całkowicie

nieprzystosowanych do radzenia

sobie z roztoczem. Większość ama-

torów nie ma szans i nadziei na po-

radzenie sobie z problemem.

Tak narodził się pomysł na współ-

pracę w ramach naszego Stowarzy-

szenia. Żeby mieć szansę na przy-

szłość pszczół bez leczenia, musimy

mieć dostęp do jak największej licz-

by rodzin pszczelich. Musimy roz-

siać je na dużym obszarze, aby mi-

nimalizować lokalne zagrożenia,

które mogłyby zniweczyć nasz wie-

loletni trud.

Po kilku pomysłach, którym daleko

było do doskonałości, powstał pro-

jekt o nazwie Fort Knox. Polega na

bezgotówkowej, wzajemnej pomo-

cy poprzez przekazywanie sobie

rodzin pszczelich (rójek, pakietów, odkładów) dla uzupeł-

nienia strat. Pomysł błyskotliwy w swojej prostocie. W 2016

rozpoczęliśmy projekt pilotażowy, który obejmował ogra-

niczoną liczbę osób i skromną liczbę zgłoszonych rodzin.

W ramach pierwszego roku prób chcieliśmy wypracować

właściwe reguły i z czasem rozszerzać swoją działalność.

Na bazie bardzo nielicznej grupy pszczelarzy, którzy zgło-

sili akces do projektu kierując się wzajemnym zaufaniem,

chcieliśmy na własnej skórze poznać potencjalne proble-

my, aby następnie opracować właściwą, ostateczną wersję

reguł przedsięwzięcia.

Założenia współpracy

Każdy z uczestników zgłasza do wspólnej puli określoną

liczbę rodzin pszczelich, które od tej chwili stają się niejako

wspólną własnością wszystkich uczestników. Każdy jednak

opiekuje się sam swoimi pszczołami, zgodnie z regułami

pszczelarstwa naturalnego, według swojej najlepszej woli

i wiedzy. Podstawowymi zasadami hodowli mają być: brak

ingerencji chemicznej i selekcja naturalna. Co rok następu-

je ocena pszczół, którym udało się przetrwać i planowa-

nie uzupełnień zgodnie ze zgłoszeniami poszczególnych

uczestników.

Co taki projekt nam da?

Przede wszystkim wspólnie poszerzamy bazę selekcjono-

wanych pszczół. Wszyscy w pewnym stopniu uniezależnia-

my się od lokalnych kryzysów (niekoniecznie związanych

z chorobami). Uczestnicy mający niewielkie pasieki, w któ-

rych prawdopodobieństwo utraty całości jest wyższe, mają

szansę na to, że nie będą zaczynać od zera, a od punktu

gdzie cała społeczność Fortu Knox znajduje się w danym

momencie. Wszyscy korzystają również na stałym wzboga-

caniu różnorodności genetycz-

nej pszczół, zawężanej lokalnie

w toku selekcji.

Najważniejsze, że z chwilą star-

tu nikt z nas nie jest już sam. Li-

czymy, że wraz z upływem czasu

zdobycie pszczół nie poddawa-

nych działaniu chemii, stanie się

coraz łatwiejsze. Chcemy, aby

Fort Knox stał się rezerwą nasze-

go „złota” – zdrowych pszczół,

mających coraz większą szansę

w starciu z warrozą!

Przebieg Projektu

W ramach pilotażu zgłoszono do

wspólnej puli kilkanaście pni. Nie

jest to wielka liczba, ale pamiętaj-

my, że to tylko niewielki procent

rodzin pszczelich poddawanych

selekcji. Projekt ma tworzyć za-

chętę i dać swoistą gwarancję,

a nie budować całkowitą pulę

hodowlaną. Zgodnie z obawami

nie wszystkie pnie przeżyły. Po zi-

mie 2015/16 osypały się 4 rodziny

i pojawiła się konieczność uzu-

pełnienia strat. Przy okazji ujaw-

niły się też problemy logistyczne.

Jest nas niewielu i mieszkamy da-

leko od siebie. Wyjazd po pszczo-

ły – nawet darmowe – kilkaset kilometrów od domu, wcale

niełatwo zorganizować, gdy robota pali się w rękach w cza-

sie sezonu. A przecież wszyscy jeszcze gdzieś pracujemy

i mamy inne obowiązki. A jednak się udało i koledzy, któ-

rzy stracili pszczoły podczas zimowli, otrzymali odkłady od

pozostałych.

W sezonie pojawił się jednak jeszcze inny problem, który

zapomnieliśmy wziąć pod uwagę przy tworzeniu począt-

kowych założeń – nieleczone rodziny pszczele umierają

nie tylko w czasie zimy. Tak naprawdę mogą się osypać

o każdej porze roku, dowolnego dnia. Po pierwszym sezo-

nie przy braku leczenia większość rodzin daje radę jakoś

przezimować. Ale od ilości roztoczy wiosną i ogólnej kon-

dycji pszczół zależy, czy i kiedy ujawni się kryzys. Część ro-

dzin wychodzi z zimy silna, aby potem „skisnąć” i upaść lub

trwać w kilku uliczkach. O ile więc Fort Knox w początko-

wym wydaniu miał być odpowiedzią na straty zimowe, to

już wówczas zorientowaliśmy się, że trzeba go rozszerzyć

na całoroczną gwarancję. Faktycznie okazało się, że w sezo-

nie 2016 w kilku rodzinach pszczelich ujawniły się kryzysy.

W przypadku strat do 50% całej puli projektu, nie powinno

FORT KNOX

CZYLI NASZA REZERWA „ZŁOTA”

Fort Knox to baza amerykańskich sił zbrojnych w stanie Kentucky. Znajduje się tam jeden z największych skarbców

złota na świecie. A jak się to ma do pszczół? Pszczelarstwo naturalne, a zwłaszcza jego najbardziej radykalny odłam,

czyli pszczelarstwo, w którym nie stosuje się żadnych metod zwalczania warrozy, ma szereg problemów z przebiciem

się do świadomości pszczelarzy. Zarzuca się mu barbarzyństwo, naiwność, ekonomiczną nieopłacalność, a także bez-

skuteczność. Każdy, kto widzi długofalową potrzebę rezygnacji z jakichkolwiek metod zwalczania roztoczy (nieważne

czy metod „twardej chemii” czy też „naturalnych”), natrafia na szereg zagadnień, z którymi musi się zmierzyć.

być większych trudności z uzupełnieniem ubytków – to

przecież „tylko” jeden odkład z żyjącej rodziny. Gdy rodzi-

ny słabną i coś im dolega, może się okazać, że to nie takie

proste. Mamy nadzieję na ustabilizowanie się sytuacji po

upływie kilku lat, kiedy przybędzie nieleczonych pszczół

i ich wigor się poprawi.

Ciężkie chwile „Fortu Knox”

czyli niemiłe dobrego początki

Zima 2016/2017 mocno uderzyła w nasze pasieki i pszczo-

ły zgłoszone do projektu. Jesienią liczba nieleczonych

rodzin członków Stowarzyszenia oscylowała wokół 150,

a łącznie z pozostałymi zapewne znacząco przekraczała

200. Do „Fortu Knox” zgłoszonych było 18 pni. Liczby wy-

glądały więc dobrze i pod koniec sezonu wszystko wyglą-

dało obiecująco. Zimę jednak przeżyło łącznie niewiele

ponad 30 rodzin pszczelich. Dodatkowo większość z nich

przetrwała na toczkach Przedstawiciela Stowarzyszenia,

Łukasza. Znaliśmy prawidłowość mówiącą, że większość

pszczół umiera właśnie po dwóch latach od zaprzestania

leczenia. A jednak, rozsiani po całym kraju, nie spodziewa-

liśmy się aż takich strat.

Wiosną na naszych pasiekach panował więc smutek

i pszczelarze oglądali puste ule. Nieliczni mogli się cieszyć

z jednej lub zaledwie kilku żyjących rodzin. Pszczoły prze-

żyły tylko na dwóch z sześciu pasiek, zgłoszonych do Pro-

jektu. Wiosna postawiła przed nami zadanie stworzenia

nowych 12 rodzin z 6, aby móc powrócić do stanu wyjścio-

wego. Zagadką pozostawał jednak stan zdrowotny rodzin,

które przeżyły, a więc i możliwość wykonania ich dalszych

podziałów.

W związku z tym postanowiliśmy przewieźć do Łukasza

wykonane większe odkłady pozbawione matek, z których

dopiero miały być namnażane nowe rodziny dla innych. Li-

czyliśmy na jego doświadczenie, a także na trutnie z jego

pasiek. Łukasz stanął na wysokości zadania rozwiązując

wszystkie problemy i ostatecznie, pomimo przeciwności

losu, wykonał dokładnie tyle rodzin, ile było trzeba na po-

krycie dotychczasowych strat. Czy trutnie dopisały, to się

dopiero okaże.

A nie obyło się bez problemów. Wiosną osypała się jedna

z rodzin fortowych u Łukasza. Po drugie, przywiezione od

Joli bezmatki po wygryzieniu się porażonego roztoczami

czerwiu przestały wyglądać na zdrowe i prężne rodziny,

jakimi zdawały się być w połowie maja. Warroza poczyni-

ła w nich bardzo duże spustoszenia. Do tego stopnia, że

pszczoły roiły się, aby tylko uciec z uli, w których poraże-

nie zbliżało się do poziomu krytycznego. W związku z tym

jedna z rodzin w ogóle nie wychowała matek z mateczni-

ków. Zresztą obydwie rodziny przywiezione od Joli mocno

się wypszczeliły i zanim młode matki podjęły czerwienie,

znacząco się zmniejszyły. Na szczęście było to w szczycie

sezonu i dzięki temu wraz ze „zniknięciem” chorych owa-

dów z uli i pojawieniem nowego czerwiu, pszczoły zaczęły

wyglądać lepiej. Na tym przykładzie widać, jak zbawienna

może być dla pszczół przerwa w czerwieniu i drastyczne

wypszczelenie z chorych osobników. Zobaczymy jednak,

co przyniesie jesień i zima, bo wiadomo, że w rodzinach

wciąż może czaić się kryzys, „zaleczony” tylko na chwilę.

Kolejnym tegorocznym problemem był głód. Wiele pasiek

w sezonie 2017 donosiło o wyjątkowo słabych pożytkach

powodujących mizerny rozwój rodzin. Jak wiadomo nie

sprzyja to tworzeniu odkładów. Sytuacja wymagała więc

dużo pracy i troski ze strony Łukasza.

Co jednak istotne, Fort Knox przeszedł trudny okres zwy-

cięsko wykazując samowystarczalność. Przynajmniej na ra-

zie. Pozostając dobrej myśli, nie siadamy jednak na laurach,

bo wiemy, że w przyszłym roku może być równie ciężko

– i oby nie ciężej.

Wnioski na przyszłość

Ze spadków w 2017 roku wyciągnęliśmy parę wniosków.

Po pierwsze i najważniejsze, podstawą przejścia zwycięsko

przez okres selekcji jest nasza współpraca. W skali, w jakiej

pracujemy przy pszczołach, nie da się – a przynajmniej

może to być bardzo trudne – ustabilizować pasiek bez wza-

jemnych gwarancji, współpracy i pomocy. Dotychczasowe

doświadczenia pokazały, że nawet pasieki liczące kilkadzie-

siąt pni mogą okazać się bezbronne w starciu z warrozą

i chorobami pszczół. Nawet po kilku latach hodowli każde-

go z nas może czekać spadek na poziomie nawet 70-80%

– i oby nie całkowity.

Drugi wniosek jest już bardziej konkretny – Projekt „Fort

Knox” powinien się rozszerzać i rozrastać, ale musi opie-

rać się na rodzinach, które już przeszły przez jakieś sito

selekcyjne. Dopuszczenie całkowicie „przypadkowych”

pszczół z hodowli komercyjnych może skończyć się tak jak

w przypadku tych pozyskanych od Joli. Owszem, okazały

się pomocne w tak trudnym roku. Ale pokazały też, jak ła-

two mogą dać się pokonać przez kryzysy i choroby. Projekt

natomiast musi się rozwijać, dlatego powinien opierać się

o genetykę selekcjonowaną, a nie nową, która nie przeszła

tzw. „Testu Bonda”. Jeżeli więc nowe osoby chętne do wstą-

pienia w nasze szeregi same nie będą posiadały pszczół po

pierwszych „egzaminach”, to zaopatrzą się od nas. Każdy

na pewno otrzyma niezbędną pomoc, jakiej tylko zdołamy

udzielić. Bez wątpienia nikt nie poskąpi matki pochodzącej

z selekcjonowanej linii, a w miarę swoich możliwości po-

dzielimy się też pakietem, rójką czy odkładem – bo prze-

cież te pszczoły „wrócą do nas” w ramach Projektu!

Dalsze wnioski dotyczą kwestii logistycznych. Dawca – oso-

ba, która wykonuje rodziny dla innych – musi otrzymać od

Biorcy (tak w Regulaminie określamy osobę, która otrzymu-

je rodzinę) starannie przygotowany ul: wypełniony ramka-

mi z suszem, odpowiednio zabezpieczonymi przed przesu-

waniem się i gnieceniem pszczół, szczelny i z odpowiednią

wentylacją, zdatny do przewozu pszczół i zaopatrzony

w podkarmiaczkę, z odpowiednim zapasem pokarmu

w postaci miodu, ostatecznie ciasta. Dawca i tak ma prze-

cież wystarczająco zajęć w pasiece, a więc nie może mar-

twić się o przygotowanie dla innych rodzin do przewózki.

Podsumowania

Rok 2017 okazał się dla członków „Wolnych Pszczół” cięż-

ki, ale udało nam się podnieść z zimowego upadku. W tym

roku liczba rodzin pszczelich należących do członków Sto-

warzyszenia znów znacząco przekroczyła 200, z czego jak

szacujemy, ponownie około 150 pozostanie nieleczonych.

Mamy świadomość, że nie wszystkie wywodzą się z tych,

które przetrwały ciężki kryzys i zimowlę, a zatem w części

inicjują proces od zera. Jednak około 60 z wymienionej

liczby wywodzi się bezpośrednio z pszczół, które przeżyły

kryzysy.

W kolejnych kilkudziesięciu rodzinach ze wspomnianych

150, które jesienią nie zostaną poddane zabiegom „leczni-

czym”, czerwią matki wywodzące się z pszczół, które prze-

żyły ostatnią zimowlę. Te rodziny jednak tworzone były na

bazie pszczół „leczonych”, które musieliśmy kupić wiosną,

aby odbudować potencjał naszych pasiek. One również są

nośnikami cennej dla nas genetyki, ale też mamy świado-

mość, że odkłady z robotnic, które jesienią zostały oczysz-

czone z pasożytów, zostaną poddane znacząco mniejszej

presji, a zatem ich szansa na przetrwanie najbliższej zimy

wzrośnie. To oczywiście może być plusem dla naszych pa-

siek, ale też przy okazji spowolnieniem selekcji. Niezależnie

od wszystkiego, jak zawsze testem posiadanych linii gene-

tycznych jest zimowla i każdy kolejny sezon. Oby każdy był

bogatszy w pożytki i rozpoczął się lepiej niż bieżący!

Michael Bush

„Nie będziesz używał innego sprzętu niż standardowy. Ul

Langstroth’a jest najlepszym rozwiązaniem pod wzglę-

dem układu korpusów i ramek, jakim dziś dysponuje-

my. To rozwiązanie umożliwia najpełniejszy dostęp do

pszczół i czerwiu względem poprzednich rozwiązań i po-

zwala na całkowitą wymianę wszystkich części ula. No-

woczesny ul daje właściwą odległość pomiędzy ramka-

mi („bee space”) i pozwala na łatwe regularne przeglądy

w celu kontrolowania porażenia pszczół patogenami

i pasożytami…”

Powyższe tezy można interpretować w różnorodny

sposób. Jedna z takich interpretacji głosi, że powinno

się używać tylko dziesięcioramkowych pełnych kor-

pusów gniazdowych. Tak naprawdę nie ma nic niety-

powego w zastosowaniu korpusów ośmioramkowych

o standardzie wysokości ramki 2/3 pełnego korpusu

(tzw. „medium”) [Michael Bush stosuje u siebie właśnie

takie korpusy. Stare „pełne” korpusy Langstrotha odpo-

wiednio dostosował do tego rozmiaru – przypis tłuma-

cza]. Jeżeli zamierzasz sam budować swoje ule i w nich

hodować pszczoły, możesz tak naprawdę zastosować

wiele innych, wcale niezłych rozwiązań, często tańszych

i łatwiejszych do pracy. Doskonałym przykładem są ule

snozowe, tzw. „top bar hive”, które eliminują potrzebę

dźwigania korpusów. Polecam to rozwiązanie, jeżeli

masz problemy z kręgosłupem.

„…Hodowla pszczół na dawną modę w kószkach, kło-

dach czy ulach glinianych, jest prawnie zakazana mię-

dzy innymi w Stanach Zjednoczonych, gdyż ule te nie

zapewniają odpowiedniego dostępu do pszczół.

”

To prawda, ale ule snozowe, ule DE, BS czy WBC i wiele

innych konstrukcji, mają wyjmowane plastry i tym sa-

mym spełniają wymogi prawne. Dodać trzeba, że nie-

które z tych rozwiązań są w powszechnym użyciu na

całym świecie.

„Będziesz liczył się ze swoimi sąsiadami nie-pszczelarza-

mi. Będziesz rozważnie wybierał miejsce pod swoje ule.

I choć prawo nie zabrania chowu pszczół w miastach,

czy w większości lokalizacji, pamiętaj, aby uwzględniać

obecność sąsiadów i ich dzieci, gdyż mogą oni obawiać

się pszczół, albo mieć uczulenie na jad pszczeli. To jest

najważniejszy warunek sukcesów i radości z pszczelar-

stwa.”

Znakomity plan.

„…Uprzedź swoich sąsiadów przed ustawieniem ula

w ogródku…”

Ja bym tego nie zrobił. Ludzie w większości uważają,

że pszczoły w sąsiedztwie spowodują dla nich znaczne

utrudnienia czy ograniczenia. Jeżeli ich nie uprzedzisz,

a oni po roku lub dłuższym okresie zorientują się, że

pszczoły były tuż obok, będą wiedzieli, że ich obawy

były niezasadne.

„… Unikaj umieszczania uli w miejscach, w których loty

pszczół będą przecinać chodniki czy place zabaw. Za-

pewnij pszczołom wodę, aby nie szukały jej po sąsiedzku.

Darmowy miód pomoże osłodzić niepewną sytuację.”

Jak najbardziej.

„Będziesz regularnie wymieniał matki pszczele. To przy-

czyni się do zwiększenia produktywności pasieki. Wy-

miana matek pszczelich pomoże zmaksymalizować ilość

czerwiu i produkcję miodu, a także pomaga w zwalcza-

niu nastroju rojowego i niektórych chorób pszczelich…”

Niewiarygodnie duża liczba ojców nowoczesnego

pszczelarstwa nie zgodziłaby się z tym stwierdzeniem.

Większość moich matek pszczelich ma dwa lub trzy lata,

a niektóre mają cztery i radzą sobie bardzo dobrze i (u)

nie wyroiły się. Brat Adam twierdził, że matki osiągają

swój najwyższy potencjał w drugim roku.

„… Korzystaj z matek dostarczanych przez hodowców,

gdyż te, które posiadamy, rzadko wydają wybitne po-

tomstwo”.

Całkowita nieprawda. Nie ma żadnych powodów, aby

matki, które wychowasz nie były ZNACZĄCO lepsze

od tych, które sprzedają hodowcy, gdy nie stosujesz

10 PRZYKAZAŃ PSZCZELARSTWA

W INTERPRETACJI MICHAELA BUSH’A

Nie znam autora poniższych przykazań. Gdybym znał, to wskazałbym go. Tezy te są tak

pełne stanowczych stwierdzeń, z którymi zresztą nie zgadzam się w wielu punktach, że

po prostu nie mogłem się powstrzymać przed napisaniem do nich własnego komentarza.

w pasiece środków chemicznych i zwracasz uwagę na

to, co tak naprawdę robisz. Statystycznie matka pszcze-

la wychowana po reproduktorce jest wymieniana przez

pszczoły 3 razy w ciągu jednego roku. Wynika z tego, że

w krótkim czasie i tak będziesz miał swoje matki. Czy nie

lepiej zaoszczędzić 20 dolarów i mieć lepszą matkę od

samego początku?

„Będziesz zwalczał choroby i pasożyty. Każdy pszcze-

larz powinien znać swoje pszczoły i ich dolegliwości.

Choroby takie jak zgnilec łatwo przenoszą się pomię-

dzy ulami, a to może mieć katastrofalne skutki. Poznaj

objawy powszechnie występujących chorób pszczelich

takich jak zgnilec amerykański (AFB), kiślica (EFB), grzy-

bica wapienna czerwiu, choroba woreczkowa czerwiu

i nosema. Miej świadomość osłabienia, jakie powodują

u pszczół pasożyty, takie jak roztocze Varroa czy świdra-

czek pszczeli…”

Oczywiście powinieneś mieć wiedzę o tych dolegliwo-

ściach i nawet wiedzieć jak oszacować związane z nimi

zagrożenia. Ale te choroby WYSTĄPIĄ w twojej pasiece

niezależnie od tego, co zrobisz. Zwalczanie ich dopro-

wadzi co najwyżej do osłabienia pszczół, oraz dalszych

problemów wynikających ze skażenia plastrów.

„… Poznaj leki stosowane na pszczele choroby (Terra-

mycyna, Fumidil B, Apistan) i dowiedz jak użyć natłusz-

czonej wkładki dennicowej i mentolu. Stosuj je zgodnie

z instrukcjami, aby nie zaszkodzić pszczołom, nie dopro-

wadzić uodpornienia się na nie patogenów i pasożytów

oraz nie zanieczyścić miodu przeznaczonego do spoży-

cia przez ludzi”.

Tak, poznaj te substancje wystarczająco dobrze, żeby

zorientować się dlaczego nie powinieneś ich używać.

„Będziesz zwiększał siłę rodziny pszczelej na główny po-

żytek. Rozwój rodziny w czasie głównego pożytku, za-

miast przed nim, może okazać się pomyłką, która będzie

cię drogo kosztować. Wymiana matek, zwalczanie cho-

rób i karmienie syropem oraz substytutami pyłku pomo-

że ci osiągnąć ten cel…”

Wielu ojców nowoczesnego pszczelarstwa nie wierzy-

ło, że którakolwiek z tych metod pomoże w osiągnięciu

celu. Większość uważała, że karmienie syropem w ogó-

le niczego nie zmienia, o ile pszczoły miały zapewnioną

odpowiednią ilość pokarmu poprzedniej jesieni. Wielu

z nich nie wymieniało matek regularnie. UDOWODNIO-

NO też, że substytuty pyłku powodują u pszczół podat-

ność na choroby i skracają ich życie. Właściwym pokar-

mem dla czerwiu jest pyłek kwiatowy.

„… Zapobiegaj wystąpieniu nastroju rojowego korzy-

stając tylko z młodych matek pszczelich, zamieniając

położenie korpusów wiosną i dokładając nadstawki

w odpowiednim czasie…”

Mogę wskazać wielu wspaniałych pszczelarzy, którzy

nie wierzą w skuteczność żadnej z tych metod – oczywi-

ście poza dokładaniem nadstawek.

„… Nie toleruj słabych rodzin. Wymieniaj matki, lecz

pszczoły, dodawaj ramki z czerwiem do słabszych rodzin

albo łącz je z innymi. Pamiętaj, że jedna duża rodzina

dostarczy ci co najmniej dwa razy więcej miodu niż dwie

słabe łącznie”.

To może okazać się dobrą radą w niektórych przypad-

kach, ale czasem te słabiaki ruszają z rozwojem, kiedy

tylko dostaną szansę. Czasem po prostu nie osiągnęły

jeszcze „masy krytycznej”. Jeżeli przezimowały z niewiel-

ką ilością pszczół, dojście do siły może im chwilę zająć.

„Będziesz dodawał nadstawki w zależności od potrzeb

rodziny. Zapewnij pszczołom dużo miejsca, aby mia-

ły gdzie składać nektar, gdy tylko zacznie się pożytek.

To zapobiegnie powstaniu nastroju rojowego i zachęci

pszczoły do lotów…”

Dokładanie nadstawek może przyczynić się do zapobie-

żenia powstania nastroju rojowego, ale wcale nie musi.

Nadmierne rozszerzenie gniazda, gdy rodzina wciąż jest

słaba, a noce zimne, może zaś być dla niej obciążeniem.

„… Usuń nadstawki późnym latem, aby pszczoły ułożyły

pokarm w gnieździe na zimę”.

Albo będą miały tak mało miejsca, że się wyroją…

„Będziesz dumny ze swego miodu i innych produktów

pszczelich. Utrzymuj w czystości wyposażenie pracow-

ni…”

Oczywiście.

„… i odcedzaj odwirowany miód, aby usunąć resztki od-

sklepin.”

Odcedzaj - tak, ale ltruj tylko w zależności od oczeki-

wań klientów. Moi szukają miodu nieltrowanego.

„…Używaj specjalnych słoików na miód i oprzyj się po-

kusie sprzedaży miodu w używanych wcześniej słoikach,

np. po majonezie. Takie opakowanie wygląda tandetnie,

nie jest profesjonalne i może wywrzeć na konsumencie

negatywne wrażenie…”

I znów, to rynek zadecyduje o najlepszych opakowa-

niach produktów. Niektórzy ludzie uważają, że miód

to produkt „domowy” i powinien być w zwykłym słoiku

do wekowania. Niektórzy natomiast uważają, że słoiki

na przetwory wyglądają „siermiężnie”. Moi klienci lubią

miód w normalnych słoikach.

„… Używaj atrakcyjnych etykiet i nie pozwól, aby two-

je słoiki były klejące. Oznaczaj swoje produkty z dumą,

pewnością siebie i kreatywnością.”

Oczywiście.

„Będziesz dbał o urządzenia pasieczne i ule. Taki sprzęt

możesz wykorzystywać latami, jeżeli będzie należycie

przygotowany. Rozważ używanie konserwantów do

drewna, wykonuj otwory pod gwoździe i używaj dobrej

farby. Nie trzymaj uli na ziemi, gdyż mogą zacząć bu-

twieć, albo zostaną zniszczone przez stworzenia takie

jak mrówki czy termity…”

Zgadzam się z tym, żeby nie trzymać uli bezpośrednio

na ziemi, ale mogę też wymienić kilka sław pszczelar-

skich, twierdzących, że nie warto malować uli (między

innymi C.C. Miller, Richard Taylor czy G.M. Doolitle).

W mojej pasiece nie chcę używać do nich takich prepa-

ratów jak Cuprinol. Mogę ich nie malować. Moje ule za-

nurzam w gotującym się wosku z kalafonią.

„… Zabezpiecz ramki z woszczyną przed motylicą, uży-

wając paradichlorobenzenu…”

Moim zdaniem to straszny pomysł. Nie chcę stosować

substancji rakotwórczej do zabezpieczania mojej wosz-

czyny i nie mogę sobie wyobrazić, jak ktoś mógłby tole-

rować to w miodzie.

„…Przechowuj swoje zapasy pasieczne w czystości”

Jeżeli dasz radę.

„Będziesz pomagał pszczołom w zimowli…”

Nie jestem pewny, co „pomoc pszczołom w zimowli” tak

naprawdę znaczy, ale oczywiście powinieneś zabezpie-

czyć je przed myszami, dopilnować, aby znajdowały się

po właściwej stronie kraty odgrodowej i nie powinieneś

im zabierać zbyt wiele miodu.

„… Przelecz rodziny w jesieni przeciwko zgnilcowi…”

Nigdy

„… Nosemozie…”

Nigdy

„… i roztoczom…”

Tylko jeżeli ich liczba jest wyjątkowo duża, a potem pla-

nujesz wymienić matkę tak szybko, jak tylko się da.

„…Używaj dwóch korpusów gniazdowych do zimowli

i zapewnij pszczołom odpowiedni zapas pokarmu…”

Oczywiście. Ale oznacza to 3 lub 4 ośmioramkowe kor-

pusy 2/3. A jeżeli żyjesz na dalekim południu, dwa pełne

korpusy mogłyby być przesadą.

„… Zmniejsz wylotki na zimę i zapewnij górny wylot jako

alternatywne wyjście dla pszczół oraz do usuwania nad-

miaru pary wodnej…”

Albo zlikwiduj dolny wylotek. Upewnij się też, że ul za-

bezpieczony jest przed myszami, albo przez eliminację

dolnego wylotka, albo przez założenie odpowiednich

zabezpieczeń.

„… owiń ule, jeżeli spodziewasz się ciężkiej zimy…”

Nigdy…

„… Sprawdź, czy rodziny mają wystarczająco pokarmu

w połowie zimowli poprzez zważenie lub podniesienie

ula. Jeżeli pszczoły nie mają zapasów, podkarm je syro-

pem cukrowym…”

Skąd pomysł, aby karmić pszczoły syropem w połowie

zimowli? Przecież nie pobiorą go, jeżeli jest zimno, więc

nie wiem jaki miałby być tego cel. Myślę, że ktoś, kto wy-

myślił tą zasadę, prowadzi pasiekę na południu. Cukier

kryształ będzie lepszym rozwiązaniem w zimie, jeżeli nie

mieszkasz w rejonie, w którym temperatury utrzymują

się powyżej10 stopni Celsjusza co najmniej przez kilku-

dniowe okresy w zimie.

„… Jeżeli pszczoły zaczynają wychowywać znaczącą

ilość czerwiu, zanim pojawi się pyłek, podaj rodzinom

substytuty pyłku…”

Nigdy. Pyłek tak, ale nigdy jego substytuty.

„Będziesz przynależał do zrzeszeń pszczelarskich. Dzięki

nim możesz uzyskać pomoc, jeżeli jesteś nowicjuszem…”

Dobry pomysł, ale zdarzają się też przypadki wprowa-

dzania w błąd początkujących.

„… Często działają w nich ludzie z dużą wiedzą i do-

świadczeniem, którzy chętnie odpowiadają na py-

tania i udzielają pomocy. Dodatkową korzyścią

przynależności do zrzeszeń pszczelarskich bywają przy-

znawane zniżki na zakup czasopism pszczelarskich,

takich jak na przykład „American Bee Journal”, „Bee

Culture” czy „The Speedy Bee”. Większość organizacji

wydaje również swoje publikacje, jak „Heart of Illino-

is Beekeeper” czy „ISBA Newsletter”. Najważniejszym

celem zrzeszeń jest obrona interesów pszczelarstwa

i pszczelarzy. One zasługują na twoje wsparcie”.

Oczywiście.

Niestety opinie te podzielane są przez 90% pszczelarzy,

a większość z nich jest kontrowersyjna i moim zdaniem

nie są dobrym materiałem na „10 Przykazań Pszczelar-

stwa”.

Przygotowałem więc swoją – równie stronniczą – wersję:

Będziesz słuchał pszczół. Nie walcz. Pracuj z nimi.

Pomagaj im. Pozwól, żeby im się udało. Zry-

wanie mateczników, ograniczanie liczby trut-

ni albo powierzchni plastrów trutowych, skroba-

nie propolisu, jeżeli wprost ci nie przeszkadza,

zapobieganie cichej wymianie matek, to przykłady walki

z pszczołami.

Nie będziesz wkładał węzy do ula, gdyż pochodzi ona

z zanieczyszczonego wosku, posiada komórki w innym

rozmiarze, niż naturalne dla pszczół i na różne inne

sposoby przeszkadza im w realizowaniu ich własnych

planów. Jeśli chcesz, żeby pszczoły budowały plaster

w ramce, będziesz musiał im dać jakąś wskazówkę.

Nie będziesz kupował pszczół z miejsc o klimacie od-

miennym niż ten, w którym prowadzisz pasiekę, a także

z rejonów, gdzie mogą występować pszczoły zafrykani-

zowane, o ile sam w takim nie mieszkasz. Najlepsze mat-

ki dla ciebie pochodzą z twoich okolic, od pszczół, które

tam właśnie żyją. Dzikie trutnie są najlepszym źródłem

materiału genetycznego i dzięki niemu pszczoły prze-

trwają. Pamiętaj, martwe pszczoły nie produkują miodu.

Aby mieć najlepsze matki, zawsze hoduj je sam.

Nie będziesz umieszczał w ulu (niezależnie od tego, czy

są w nim pszczoły, czy nie) niczego, co nie mogłoby się

tam znaleźć w naturalny sposób. Dotyczy to również

substancji zwalczających warrozę, świdraczka pszczele-

go, antybiotyków, paradichlorobenzenu i innych.

Nie będziesz osłabiał pszczół karmiąc ich substytutami

miodu i pyłku, a także hodował pszczół genetycznie sła-

bych i niezdolnych do samodzielnego przetrwania bez

wspomagania kuracjami.

Nie będziesz używał korpusów, których nie dasz rady

podnieść, gdy są pełne miodu. Ciężkie korpusy są przy-

czyną problemów zdrowotnych u pszczelarzy i główną

przyczyną porzucenia pszczelarstwa. Ośmioramkowe

korpusy 2/3 Langstrotha doskonale wypełniają to kry-

terium.

Będziesz stosował jeden typ ramki dla całej pasieki. To

ułatwi ci pracę przy ulach.

Nie będziesz używał kraty odgrodowej, aby powstrzymać

matkę przed wejściem do nadstawek. To tylko przyczyni

się do pomniejszenia zbiorów miodu i wywoła nastrój

rojowy. Tylko doświadczony pszczelarz winien pracować

z użyciem krat odgrodowych.

Nie będziesz miał w ulach dolnych wylotków. One

przyczyniają się do problemów z myszami, skunksami,

oposami, trawą i śniegiem. Górny wylotek rozwiązuje

wszystkie te problemy za jednym zamachem.

Nie będziesz podgrzewał i ltrował miodu. Takie prakty-

ki niszczą pszczele produkty.

…I jestem pewien, że mógłbym wymyślić jeszcze wiele

innych…

Tłumaczenie: Bartłomiej Maleta

Artykuł pochodzi ze strony

http://www.bushfarms.com/beestencommandments.htm

Przetłumaczony i opublikowany za zgodą autora.

fot. Agnieszka Mac Uchman

Kirk Webster

Otóż mogą.

Ale nie tak jak większość rodzin pszczelich żyła od czasu

upowszechnienia ruchomej, wyjmowalnej ramki.

Zawsze zadziwia mnie fakt, że zawodowi pszczelarze

(podobnie do większości Amerykanów) łatwo (lub wręcz

chętnie) zmieniają swój styl życia. Poświęcają swój wol-

ny czas, aktywność zyczną, prywatność, a nawet szan-

sę na kontakt osobisty z rodziną i przyjaciółmi tylko po

to, aby znaleźć się na fali ostatnich nowinek technolo-

gicznych. A mimo tego nie kiwną nawet palcem, aby

dostosować się do gwałtownych zmian, jakie zachodzą

pośród ich pszczół oraz w Naturze. Tylko przez ukierun-

kowanie uwagi i adaptację zawodowych pszczelarzy

możemy przywrócić naszą branżę do zdrowia i równo-

wagi. Nauka może pomóc tu i ówdzie, ale to pszczelarze

muszą wykonać najważniejszą część tej pracy.

Po blisko dwudziestu latach

osobistych doświadczeń, obserwacji, a w końcu akcep-

tacji świdraczka pszczelego oraz roztoczy Varroa jako

koniecznych sprzymierzeńców i przyjaciół, kilka spraw

się wyjaśniło. Po pierwsze, jeżeli chcemy nasze produk-

cyjne pasieki przywrócić do zdrowia i równowagi od-

chodząc od akarycydów, dostosowanie musi nastąpić

zarówno w dziedzinie genetyki (hodowli) jak i metod

(gospodarki pasiecznej). Nie znajdziemy takich pszczół,

które rozwiązałyby wszystkie problemy i pozwoliły na

powrót do pszczelarstwa z lat siedemdziesiątych czy

początku lat osiemdziesiątych. Nie ma również takich

metod gospodarki pasiecznej, które pozwoliłyby na

utrzymanie produktywności nieleczonej pasieki bez

pszczół o wykształconej już pewnej zdolności do koeg-

zystencji z Varroa i innymi szkodnikami, a jednocześnie

z potencjałem do jej zwiększenia.

Rodziny pszczele, niezależnie od miejsca występowa-

nia, są bardziej wrażliwe niż w przeszłości. Więcej z nich

umiera podczas zimowli lub w innych okresach prze-

dłużającego się stresu, niż miało to miejsce w czasach

przed roztoczem. W naturze, gdy warunki życia ulegną

poprawie, owady zwiększają tempo rozrodu i ponownie

wypełniają nisze biologiczne, które zajmowały przed

kryzysem. Pszczelarze zaś w takich sytuacjach muszą

przyspieszyć produkcję nowych rodzin pszczelich.

W północnych stanach elegancko rozwiązano ten

problem dzięki odkryciu na nowo, że odkłady (4 ram-

kowe lub nawet mniejsze) mogą dobrze zimować na

zewnątrz, jeśli zapewni im się pewną ochronę oraz za-

stosuje się ule wielorodzinne lub zestawi kilka ulików ze

sobą. Dzięki temu można mnożyć rodziny w pełni lata,

przy użyciu zaledwie jednej ramki czerwiu na każdą

z nich. Prosta technika tworzenia małych odkładów w

czerwcu i lipcu pozwoliła zimować do maja następnego

roku rodziny o wielkości od 4 do 8 plastrów i praktycznie

podwoiła potencjał produkcyjny pasiek na północy, bez

konieczności wywozu pszczół. Każdy pszczelarz musi

jednak zindywidualizować ten proces, eksperymentując

w celu odkrycia optymalnego sposobu postępowania

we własnej lokalizacji, przy swoich specycznych zaso-

bach. Kto zastosował tę metodę, rozumie, że stany pół-

nocne uzależniły się od pszczół z południa tylko z powo-

du utartych przyzwyczajeń oraz ignorancji, bynajmniej

nie biologii.

W wielu artykułach szczegółowo opisałem moje własne

metody oraz sposób, w jaki ewoluowały. Teksty te były

publikowane na przestrzeni wielu lat, a dziś są zebrane

na mojej stronie internetowej. Michael Palmer (St. Al-

bans, Vt.), Larry Conner i inni również szeroko opisywali

oraz omawiali swoje własne wersje tego schematu. Tym

samym nie sposób uważać go za nowinkę.

Już czas zacząć wykorzystywać produktywność przezi-

mowanych odkładów jako pomost do pszczelarstwa bez

stosowania leczenia. To sposób aby skierować pszczelar-

stwo zarówno zawodowe, jak i amatorskie, na właściwe,

rozumne tory. Aby przywrócić pszczoły na właściwe dla

nich miejsce, jako probierz zdrowego oraz bezpieczne-

go środowiska dla wszystkich stworzeń – włączając w to

nas samych. Różnorodne „autorytety” zadały sobie spo-

ro trudu, aby przekonać pszczelarską społeczność, że

komercyjne pszczelarstwo bez stosowania leczenia jest

„niemożliwe”. Moją ulubioną osobistą odpowiedzią jest

zachowanie milczenia i kontynuowanie utrzymywania

się z tej „niemożliwej” działalności.

Przemysłowe rolnictwo

dąży nieubłaganie do swojego celu w postaci steryli-

zacji, zatrucia i wyludnienia możliwie jak największych

obszarów pięknych, wiejskich okolic, pod niedorzecz-

nym, oszukańczym hasłem: „To jedyny sposób, aby wy-

żywić świat”. W tej sytuacji sprzeciw słowem i czynem

staje się obowiązkiem wszystkich i każdego z osobna,

kto odnosi sukcesy alternatywnymi metodami oraz ceni

piękno i harmonię Natury. Wchłonięcie pszczelarstwa

DZIKIE

PSZCZOŁY

PO LEKTURZE OPISÓW DZIKICH RODZIN PSZCZÓŁ MIODNYCH, CZYM SĄ, SKĄD POCHODZĄ, W CZYM PRZYPOMI-

NAJĄ, A W CZYM RÓŻNIĄ SIĘ OD RODZIN HODOWLANYCH, ORAZ JAK ODPORNE POTRAFIĄ BYĆ BEZ INTERWENCJI

LUDZKIEJ, MUSISZ ZADAĆ SOBIE PYTANIE: „DLACZEGO RODZINY HODOWLANE NIE MOGĄ ŻYĆ WŁASNYM ŻYCIEM,

BEZ CIĄGŁEGO MIERZENIA I LICZENIA, DOKARMIANIA SZTUCZNYM POKARMEM, PODTRUWANIA WSZYSTKIM, CO

POPADNIE, OD PŁYNÓW NA KLESZCZA, POPRZEZ SILNE KWASY, KOŃCZĄC NA DYMIE TYTONIOWYM?”.

do systemu przemysłowego rolnictwa stworzyło coś, co

nazywam „pszczelarstwem narastających problemów”.

Dziwaczne i toksyczne powiązania naukowców i uni-

wersytetów poszukujących funduszy z wielkimi koncer-

nami kontrolującymi coraz więcej i więcej ziemi oraz za-

sobów żywności, wywołały kołowrót napędzających się

problemów i tymczasowych rozwiązań. Najlepszy przy-

kład stanowią pestycydy. Niektóre szkodniki wykształciły

odporność na pewne toksyny, co wywołało rzekomą po-

trzebę opracowania nowych substancji. Brzmi znajomo?

Skuteczne rolnictwo ekologiczne

oraz pszczelarstwo nie stosujące leczenia mają radykal-

nie odmienne nastawienie od przemysłowej produkcji

rolnej. Zamiast się zamartwiać, powinniśmy nauczyć się

troski, ciągłej obserwacji tej małej części Natury, którą

możemy pojąć. Zrozumieć, że ta większa część, której

nie zdołaliśmy jeszcze objąć świadomością ani zmie-

rzyć, jest gotowa nas wesprzeć, jeśli tylko nauczymy się

z nią jakoś współpracować. W miejsce porad od wyszko-

lonych przez przemysł „ekspertów” możemy korzystać

z wiedzy i doświadczenia niezliczonych pokoleń rol-

ników i pszczelarzy, którzy w pełni utrzymywali się ze

swoich upraw i hodowli. Na szczęście poza wyhodowa-

niem niezliczonych odmian roślin i ras zwierząt gospo-

darskich, niektórzy z nich opisali też swoje życie i sto-

sowane metody. Dzięki temu mamy się na czym oprzeć

w dzisiejszych czasach, kiedy rolnictwo zostało tak bar-

dzo zmarginalizowane w naszej kulturze.

Do zapamiętania: komercyjny pszczelarz wciąż może

pracować i wieść dostatnie życie poza systemem prze-

mysłowym. Moją własną pasiekę zbudowałem tylko

w oparciu o własne zasoby, zaczynając od zaledwie kilku

rodzin. Od 1990 nie posiadam innych źródeł dochodu,

a ostatnie zabiegi przeciwko roztoczom (czy czemukol-

wiek innemu) przeprowadziłem w kwietniu 2002 roku.

Miałem szczęście, że gdy byłem w okresie przejściowym

od zabijania roztoczy Varroa do uznania ich za przyjaciół

i sprzymierzeńców, kilka lat z rzędu wystąpiły silne po-

żytki nektarowe oraz pyłkowe.

Ale to ciągła odporność oraz siła pasieki utrzymywana

od roku 2005, kiedy warunki dla pszczół były znacznie

mniej korzystne, wliczając w to dwa katastrofalne sezo-

ny w latach 2011 oraz 2013 – jak dotąd najgorsze jakie

widziałem w swojej karierze, są najlepszym świadec-

twem jej sukcesu. Przez cały ten czas miałem pszczoły

na sprzedaż oraz ponadprzeciętne zbiory miodu w re-

gionie. Pogoda, rolnictwo przemysłowe, roztocza oraz

wysiłki pszczelarza by je kontrolować, „zmówiły się”

wspólnie do zniszczenia światowych zasobów nadwy-

żek pszczół i miodu. Rosnąca wartość tych towarów

pozwoliła mi na ekonomiczny rozwój niemal każdego

roku, pomimo złych warunków pszczelarskich. Na dnie

pszczelarskiego kryzysu (2011-2013) przeprowadziłem

się do nowego gospodarstwa i postawiłem dwa budyn-

ki. A to wszystko bez długów, za to z dużą liczbą rodzin

pszczelich zasiedlających moje pasieki oraz przeznaczo-

nych na sprzedaż. Kiedy skończyły się chaos, zamiesza-

nie i zaniedbania wywołane budową oraz przeprowadz-

ką, pasieka funkcjonuje niemal tak samo jak w 1990

roku – z większymi stratami zimowymi, lecz pełnym

potencjałem do ich uzupełnienia, z możliwością sprze-

dawania pszczół oraz matek, zdolna wykorzystać dobre

warunki, gdy tylko takie się nadarzą.

A wcale nie stanowię najlepszego przykładu komercyj-

nej pasieki nie stosującej leczenia. Pszczelarze wędrow-

ni będą zapewne pod większym wrażeniem sukcesów

mojego przyjaciela Chrisa Baldwina z Belvidere w Po-

łudniowej Dakocie oraz Shepherd w Teksasie (Golden

Valley Apiaries). Chris i ja jesteśmy w tym samym wie-

ku (61), i obaj zaraz po szkole średniej podjęliśmy pracę

w pasiekach komercyjnych. Ja pojechałem do Vermont,

a on odpowiedział na ogłoszenie w gazecie pszczelar-

skiej z Nebraski. Chris ostatecznie wżenił się w rodzinny

interes, dla którego pracował, i prowadzi go do dziś. Od

tego czasu nie miał jakiegokolwiek innego źródła do-

chodu. W Południowej Dakocie pozyskuje miód w opar-

ciu o

1200 do 2000 rodzin pszczelich

a w Teksasie zimuje, hoduje matki i produkuje odkłady.

Od czasu ostatnich okresów bezpożytkowych w Połu-

dniowej Dakocie zaczął wysyłać każdego roku jedną do

dwóch ciężarówek pszczół do zapylania plantacji migda-

łowców. Po roku 2000 Chris zaniepokoił się długotrwa-

łymi skutkami ciągłych kuracji przeciwko roztoczom

i w ciągu 4-5 lat przestawił swoją pasiekę na pszczoły

Primorskie, po prostu wykorzystując nowe reproduktor-

ki przy rutynowych czynnościach hodowlanych wyko-

nywanych w Teksasie. Oprócz tych reproduktorek oraz

kilku innych, przez całą karierę nie sprowadzał żadnych

pszczół. Zarówno matki produkcyjne, jak i nowe rodziny

pszczele, zawsze wywodziły się z jego pasiek. Ostatnie

leczenie (kwasem szczawiowym) miało miejsce w 2007

roku. (Chris używa Terramycyny, jeżeli stwierdzi zgnilec

amerykański w rodzinach wychowujących mateczniki.)

rys: Mariusz Uchman

Od czasu wymiany matek na Primorskie oraz zaprzesta-

nia leczenia, roczny cykl prac pasiecznych Chrisa prawie

się nie zmienił względem jego dotychczasowych dzia-

łań. Podobnie jak ja ma większe straty niż w czasach

przed warrozą, ale długofalowo pozostają takie same

lub mniejsze niż u sąsiadów stosujących akarycydy. Za

to z łatwością odbudowuje stan pasieki wiosną w Tek-

sasie. Pośrednicy organizujący pszczoły do zapylania

migdałowców gotowi są przyjąć od niego każdą rodzi-

nę, którą Chris zechce przekazać, a one zawsze wracają

w dobrej kondycji, umożliwiającej wykonanie podzia-

łów lub produkcję miodu w Południowej Dakocie. Nie

zanieczyszcza lekarstwami plastrów i każdego roku ma

spory zasób potencjalnych reproduktorek wywodzą-

cych się z pszczół żyjących od pokoleń bez leczenia war-

rozy, zliczania pasożytów czy innych zabiegów.

Zarówno dla mnie

jak i dla Chris’a, temat roztoczy spadł na dół listy po-

tencjalnych problemów pszczelarskich. Na jej szczycie

znajdują się w tej chwili pogoda i problemy ze środowi-

skiem naturalnym. Sukces Chrisa jest tym bardziej zna-

mienny, że osiągnął go podczas cyklu straszliwych susz

w jego rejonie Południowej Dakoty. Klęski te przez kilka

lat z rzędu zmniejszały lub eliminowały zbiory miodu.

Najgorsze przyszło 15 lipca 2006 roku, kiedy po tygo-

dniu upałów w granicach od 43 do 46 stopni Celsjusza

(110 - 115 stopni Fahrenheita), słupek rtęci wspiął się na

wysokość 51 stopni (124 stopnie Fahrenheita), co zabi-

ło w jedno popołudnie 75% jego pszczół (1500 rodzin).

To trzy lub czterokrotnie więcej niż kiedykolwiek stracił

z powodu roztoczy. Nawet po tej tragedii Chris zdołał

w pełni odbudować pasiekę podczas kolejnej wiosny

w Teksasie. W 2014 roku obaj mieliśmy dobre zbiory

miodu, po raz pierwszy od wielu lat.

Oto więc dochodzimy do dwóch podstawowych wymo-

gów odstawienia leczenia w naszych pasiekach i powro-

tu pszczół do samowystarczalności:

1. Metody gospodarowania dostosowane do delikat-

niejszej kondycji pszczół;

oraz...

2. Reproduktorki wywodzące się z populacji dobrze

współistniejącej z roztoczami, rozmnażającej się oraz

przeżywającej bez stosowania leczenia.

A to sprowadza nas znów do dzikich pszczół. Gdyby

od roku 2000 środowisko pszczelarskie wdrażało kon-

sekwentnie plan podobny do opisanego powyżej, dziś

w kraju występowałaby duża populacja pszczół zdol-

nych żyć samodzielnie, a znalezienie dobrego materiału

hodowlanego na start nie stanowiłoby problemu. Za-

miast tego amerykańscy pszczelarze stosują wytrwa-

le model przemysłowego rolnictwa, który nieustannie

stara się manipulować środowiskiem za pomocą pe-

stycydów i sztucznych pasz mając na celu wspieranie

wielkoskalowych upraw monokulturowych. W efekcie

mamy zaledwie kilka odpowiednich populacji pszczół ,

godnych poważnego rozważania dla pasiek, w których

nie zamierzamy stosować leczenia. Mniej więcej pasują

one do czterech kategorii:

1. Pszczoły zafrykanizowane – Mają naprawdę bardzo

dobrą tolerancję na roztocza, ale są zbyt agresywne

i trudne w obsłudze w większości sytuacji. Na obsza-

rach przez nie skolonizowanych pszczelarze nie mają

innego wyjścia, jak tylko pracować z nimi na miarę

swoich możliwości. Miejmy nadzieję, że uda się ich po-

żądane cechy przekazać bardziej łagodnym liniom –

tak jak próbowali to robić Weaverowie w Teksasie.

2. Pszczoły nieleczone wyhodowane przez poszcze-

gólnych pszczelarzy zawodowych – to prawdopodob-

nie bardzo wartościowe populacje. Jednak ci nieliczni

pionierzy tak długo dali się marginalizować, zastra-

szać i byli wyśmiewani, aż w końcu stracili zaintere-

sowanie współpracą z szerszą społecznością. Nie wi-

nię ich. Produkcja miodu oraz produktów pszczelich

bez zmartwień, wydatków oraz kłopotów związanych

z leczeniem sprawia więcej satysfakcji i jest bardziej

interesująca niż ogólna praktyka oraz dyskusje prowa-

dzone dziś w środowisku pszczelarskim. Każda stabil-

na populacja hodowlana, która nie była leczona od co

najmniej 4 lat, powinna zostać sprawdzona w nowych

obszarach oraz porównana z innymi.

3. Pszczoła Primorska – w mojej opinii to wciąż naj-

lepsze dostępne źródło pszczół dla nieleczących pa-

siek. Przydałoby się jeszcze parę dodatkowych, ale

z odpowiednią dozą uporu po kilku latach możesz wy-

pracować stabilną populację wywodzącą się z puli ge-

netycznej jaką dysponują członkowie Stowarzyszenia

Hodowców Pszczoły Primorskiej (Russian Honeybee

Breedeers Association). Wyjątkowe i przełomowe pra-

ce Toma Rinderera oraz jego kolegów są dziś kontynu-

owane i rozwijane przez tą grupę oddanych sprawie

pszczelarzy.

4. Dzikie pszczoły – To prawdopodobnie najbardziej

lekceważone źródło pszczół w Ameryce Północnej,

biorąc pod uwagę gwałtowne zmiany warunków ich

życia i potrzebę rozszerzenia nieleczonej puli gene-

tycznej. Główna trudność w zakorzenieniu potencjału

tej populacji w świadomości świata pszczelarskiego

tkwi w braku możliwości rozpoznania, czy rodzina

pszczela faktycznie pochodzi z dzikiej, rozwijającej się

puli genowej, czy też po prostu uciekła ostatnio z ja-

kiejś pasieki.

Gdy nabędziesz przekonania, że posiadasz reproduk-

torkę z rodziny wywodzącej się z puli genowej zdolnej

samodzielnie przetrwać i się rozwijać, powinieneś testo-

wać ją i wprowadzać pochodzące od niej matki do pni

produkcyjnych dokładnie w taki sam sposób, jak w przy-

padku jakiegokolwiek innego obiecującego materiału,

który uznajesz za cenny dla rozwoju twojej pasieki. Po

16 latach od odstawienia leczenia i pracy z nie leczoną

populacją pszczelą w komercyjnej pasiece na Północy,

gdzie okres wegetacji jest krótki, taką oto metodę uzna-

łem za najbardziej wydajną i efektywną:

Nawet zanim ta nowa matka przezimuje w Twojej pa-

siece, powinniśmy wychować po niej 30 matek-córek

(jeszcze lepiej 50, a nawet 100). W tym samym czasie

wychowaj inne matki-córki po swoich najlepszych

pszczołach i pozwól im wszystkim unasiennić się

w tych samych, najlepszych możliwych warunkach.

Osadź nowe królowe w małych odkładach i pozwól im

na rozwój do 4-10 ramek do końca lata. Wszystko to

działa lepiej, gdy pasieka nie była leczona od 3-4 lat,

ale w okresie przejściowym po odstawianiu lekarstw

możesz przeprowadzić dobry test poprzez utworzenie

odkładów z wykorzystaniem czerwiu z rodzin, które

nie były leczone od co najmniej 14 miesięcy. Zimuj od-

kłady w podobnych warunkach, najlepszych jakie mo-

żesz zapewnić, a następnej wiosny będziesz zazwyczaj

miał dobry obraz potencjału nowego materiału gene-

tycznego dla twojej lokalizacji.

Wychów takich serii córek to najlepszy i najszybszy

sposób na przetestowanie nowego źródła materiału

genetycznego. Hodowanie nowych matek w środku

lata i przezimowanie ich w odkładach, daje najszybsze,

jednoznaczne wyniki przy najmniejszej inwestycji pie-

niędzy, czasu i sprzętu. Reproduktorka z wielkim, dłu-

goterminowym potencjałem pokaże to poprzez dobre

córki, które już pierwszej zimy świetnie sobie poradzą.

Podstawowa siła oraz odporność linii ujawnią się po-

przez przeżywalność wysokiego odsetka oraz relatyw-

ną wielkość kłębów na przedwiośniu. Jeśli uzyskane

rezultaty dorównują lub przewyższają wyniki uzyskane

od pozostałych reproduktorkek w tym samym czasie,

zdecydowanie warto rozmnażać te pszczoły jako część

twojej pasieki. Prawie wszystkie ważne pszczelarsko

cechy można ocenić, gdy rodziny córek reproduktor-

ki obsiadają wciąż tylko kilka plastrów. Ich zmienność

i zakres można oszacować nawet jeśli przezimowało tylko

20-30 odkładów. Jeśli oryginalna matka (reproduktorka)

wciąż żyje, tym lepiej – w następnym roku można odcho-

wać jeszcze więcej córek. Jeśli nie, dobre kandydatki do

dalszego rozwoju linii znajdziemy pośród jej najlepszych

córek. Jeśli linia wydaje się nieodpowiednia z jakiegokol-

wiek powodu, w przezimowanych odkładach można z ła-

twością wymienić matki lub przed pojawieniem się pierw-

szych trutni odizolować je od pasieki reprodukcyjnej.

Jeszcze jedna rada:

Dobrze jest tworzyć te odkłady w korpusach podzie-

lonych ruchomą przegrodą, zważywszy na zagro-

żenie poważnych strat zimowych w pasiece niele-

czonej. Nawet jeżeli stracimy 40-50%, większość uli

pozostanie zasiedlona, pozostałe pszczoły szybko

wypełnią puste plastry, a produkcja pasieki zosta-

nie utrzymana. Koszt i trud przygotowania rodzin

w dzielonym korpusie jest niemal identyczny jak w przy-

padku pojedynczych uli odkładowych – jedyną różnicę

stanowią dodatkowy matecznik lub matka do każdego

korpusu. W pierwszych etapach praktyki nieleczonej

pasieki, dzięki podwójnym ulikom osiągamy wyższą wy-

dajność, ograniczając przy tym koszty i pracę.

Aby wymienić geny swoich pszczół i zbudować popula-

cję zdolną przetrwać i prosperować bez leczenia, nie ma

potrzeby sprowadzać ogromnej liczby reproduktorek.

Obserwowałem Chrisa Baldwina, jak rozwijał swoją

produktywną, nieleczoną pasiekę liczącą 2000 rodzin

w oparciu o mniej niż 10 matek reprodukcyjnych uży-

tych na przestrzeni 5 lat. Nie zwracał uwagi na ten cały

hałas wokół „różnorodności genetycznej” (wobec której

sam, muszę przyznać, zawsze byłem raczej paranoikiem)

i nie prowadził przy tym praktycznie żadnej ewidencji.

Przez te wszystkie lata, co najmniej jednego sezonu, wy-

chował wszystkie matki po jednej reproduktorce – to

coś, do czego ja nie miałbym nigdy odwagi.

Mam nadzieję,

że te przykłady ośmielą większą liczbę pszczelarzy –

szczególnie komercyjnych, których działalność pokrywa

olbrzymie terytoria – aby rozwijać potencjał istniejący

we wszystkich nieleczonych pszczołach Ameryki Pół-

nocnej, szczególnie ten tkwiący w dzikich pszczołach.

Czas zwolnić Varroa z pozycji naczelnego pszczelar-

skiego problemu. Skupmy się zamiast tego na faktycz-

nych długoterminowych zagrożeniach dla nas i naszych

pszczół, którymi są utrata siedlisk oraz zatrucie środo-

wiska. Moje doświadczenia pokazały mi, że pszczoły

miodne mogą przystosować się do obecności świdracz-

ka pszczelego oraz roztoczy Varroa. Dostosują się także

do niestabilnych warunków pogodowych. Ale nie zdo-

łają dostosować się do świata bez roślin miododajnych

lub do trucizn drapieżnego i niszczycielskiego systemu

rolnictwa. Pomysł, że „rolnictwo przemysłowe to jedy-

ny sposób na wyżywienie świata” jest śmieszny i nie do

obrony. Mamy przykłady gospodarstw organicznych,

z każdego regionu, z dowolną produkcją spożywczą,

które uzyskują takie same lub większe plony w przeli-

czeniu na powierzchnię upraw. Bez zanieczyszczania

powietrza, ziemi czy wody. Rolnicy wiodą tam zdrowsze

i bardziej świadome życie. Natomiast prawdziwym pro-

blemem może się stać brak odpowiedniej liczby rolni-

ków, którzy w ten sposób byliby w stanie wyprodukować

wystarczającą ilość żywności – przynajmniej w Ameryce

Północnej. Kreatywna i zrównoważona produkcja żyw-

ności metodami odnawialnymi wymaga więcej ludzkiej

troskliwości w przeliczeniu na uprawianą powierzchnię.

Społeczeństwo

jednak zdecydowało, że taki rodzaj zaangażowania nie

stanowi już części naszej kultury. To kamień węgielny

katastrofy żywieniowej, która szybko się zbliża. Z tego

powodu zdecydowałem się poświęcić tyle dodatkowej,

pozostałej mi jeszcze energii, aby pomóc kilku młodym

pionierom, którzy zechcieliby żyć z pszczelarstwa w spo-

sób, jaki tu opisałem. Na dłuższą metę mam nadzieję, że

Winston Churchill będzie miał ostatnie słowo: „Na Ame-

rykanów zawsze można liczyć, że zrobią to co właściwe…

po tym jak wyczerpią już wszelkie inne możliwości”.

Tłumaczenie: praca zbiorowa

(Daniel Piechocki, Krzysztof Smirnow, Bartłomiej Maleta)

Tekst pochodzi ze strony:

http://kirkwebster.com/index.php/feral-bees

Przetłumaczony i opublikowany za zgodą autora.

Kirk Webster

Na konferencji dot. pszczelarstwa bez leczenia w Le-

ominster, która odbyła się w lipcu 2011 roku, stało się

jasne, że wszyscy, którzy odnieśli sukces w pszcze-

larstwie bez leczenia, opracowali własne metody

oparte na swoich unikalnych uwarunkowaniach. Ich

pasieki są rozrzucone po całym świecie, w rozma-

itych środowiskach: od wilgotnych tropików Amery-

ki Południowej i Środkowej, po rozpaloną Pustynię

Sonora w Arizonie; od wysokich Gór Skalistych po

deszczowe lasy Zachodniego Waszyngtonu. Dalej

na wschód można je znaleźć w umiarkowanym kli-

macie Teksasu, Północnej Karoliny i Francji, po krót-

kie lata i lodowaty ziąb centralnej Skandynawii i pół-

nocnej Nowej Anglii. Warunki pogodowe i układy

pożytków bardzo się różnią, mówiąc oględnie, a i ta

menażeria pszczelarzy opracowała wręcz zadziwia-

jącą różnorodność strategii produkcji miodu, pyłku,

propolisu, wosku, pszczół i jadu pszczelego ze swo-

ich uli.

Zapaść, poważne straty w rodzinach produkcyjnych po zaprzestaniu leczenia

Jest jednak pewna cecha, którą wszyscy oni mają

wspólną, pewne doświadczenie dzielone przez

wszystkich: czy Wam się to podoba czy nie, każdy

z nich patrzył, jak jego pszczoły przechodzą przez

przynajmniej dwa cykle Zapaści i Ozdrowienia, za-

nim pasieka osiągnęła wystarczającą stabilność, by

bez leczenia produkować nadwyżkę produktów

pszczelich. Dla tych z nas, którzy nie mieli pojęcia,

co robią, a którzy zaczynali z pszczołami o bardzo

małej zdolności do koegzystencji z warrozą, owe cy-

kle Zapaści wyglądały bardzo dramatycznie, wręcz

katastrofalnie. Ale dla niektórych pszczelarzy z Ame-

ryki Południowej odbyło się to dość łagodnie, wręcz

niezauważalnie – ponieważ pszczoła zafrykanizowa-

na od początku posiadała znaczną zdolność współ-

życia z warrozą, jak i bardzo szybki cykl reprodukcyj-

ny. Stanowiło to istotną wskazówkę. Teraz już wiemy,

że pasieki z pszczołą europejską mogą przejść przez

Zapaść i Ozdrowienie bez zbyt wielkiej szkody dla

swojej gospodarki, jeżeli zacząć od pszczoły „dzi-

kiej”, która już wypracowała pewną odporność na

warrozę, a następnie budować nowe rodziny szyb-

ciej od ciężkich początkowo strat.

Cykl Zapaści i Ozdrowienia

jest strategią adaptacji do zmian środowiska oraz

mechanizmem, dzięki któremu insekty wypełnia-

ją po brzegi swoją niszę przez możliwie długi czas.

Owady wydają się niezniszczalne w pewnych sy-

tuacjach, ale jednocześnie wrażliwe na gwałtowne

zmiany środowiska. Czasami całe populacje zostają

zdziesiątkowane, ale niedobitki ukazują niewiary-

godny potencjał reprodukcyjny, gdy warunki staną

się korzystne. To pozwala im błyskawicznie odzy-

skać miejsce w ekosystemie, zmienić szybko geno-

typ i uruchomić, kto wie jakie, nowe mechanizmy

obronne. To przez cykl Zapaści i Ozdrowienia w nie-

których latach ciężko znaleźć w trawie koniki polne,

a w innych jest ich pełno. Ten sam mechanizm wy-

korzystują roztocza Varroa destructor do szybkiego

uzyskania odporności na większość śmiertelnych

trucizn, które im aplikujemy. Tak też pszczoły mogą

zyskać zdolność do współegzystowania z Varroa.

Okaże się jeszcze, czy aktualnie selekcjonowane pod

kątem zachowań higienicznych, z liczeniem osypu

roztoczy i badaniami sporów nosemy, wciąż leczo-

ne pszczoły któregoś dnia zdołają prosperować bez

leczenia i nie będą musiały przechodzić przez cykle

Zapaści i Ozdrowienia. Przypuszczam, że taki jest cel

tych programów hodowlanych. Być może John Ke-

fuss ma najbliżej – z pewnością rozbudował i dopra-

cował swoje procedury badawcze lepiej niż ktokol-

wiek. Z lektury jego tekstów i rozmów z nim widzę

jasno, że jego wersja Zapaści i Ozdrowienia

ZAPAŚĆ I OZDROWIENIE:

DROGA DO PSZCZELARSTWA BEZ LECZENIA

(„Test Bonda” oraz „Genetyka Jaskiniowców”) odwa-

liła całą „czarną robotę” i stanowiła pierwszy krok, za-

nim jego badania mogły przynieść dobre rezultaty.

(Widzicie tutaj, jak każdy dotrze do swoich ulubio-

nych metod). A istnieje wiele pasiek, które i tak prze-

chodzą Zapaść i Ozdrowienie, mimo, że pszczoły

w nich są wciąż leczone.

Obawiam się, że proces selekcji pszczół leczonych

nigdy się nie zakończy, a i tak w pewnym momencie

owady będą musiały przejść przez Zapaść i Ozdro-

wienie, niezależnie od tego, czy będą wystawia-

ne na próby, czy też nie. Testujemy bowiem nasze

pszczoły w zbyt ograniczonym zakresie. Sama de-

nicja niszy ekologicznej – N-wymiarowa hiperprze-

strzeń, gdzie N stanowi niewiadomą, potencjalnie

nieskończoną liczbę – powinna zasugerować, że

to leczenie właśnie stanowi prawdziwy problem,

a wszystkie pszczoły powinny żyć i przystosowywać

się we wszystkich wymiarach, a nie tylko w niektó-

rych. Mnóstwo czasu i pieniędzy przeznacza się na

leczenie i badania. Można by je wydać znacznie le-

piej obserwując skutki wywołane przez pestycydy

i pomagając rolnikom uprawiać ziemię bez nich.

W pszczelarstwie postęp musi być dziś szybszy niż

nauka jest zdolna go udokumentować. Nacisk na-

leży położyć na rezygnację z wszelkich form lecze-

nia czy wspomagania, najszybciej jak się da. Należy

użyć szerokich możliwości Natury, by znaleźć drogę

powrotną do zdrowia i elastyczności.

Ozdrowienie, silne odkłady z młodymi matkami pochodzącymi od

pszczół, które przetrwały

Wróćmy do przykładu mojego przyjaciela ze Szwe-

cji, Erika Osterlunda, który uczynił tak wiele, by prze-

śledzić i udokumentować pracę pszczelarzy z wielu

krajów hodujących pszczoły bez leczenia. Uczynił

więcej niż ktokolwiek mi znany, aby swoją pasiekę

przygotować na przyjście warrozy. Trzy lata przed

inwazją roztoczy na jego tereny miał już zapew-

nione rodziny ojcowskie i mateczne pochodzące

od pszczół zdolnych przeżyć warrozę oraz zmie-

nił wszystkie plastry na komórkę rozmiaru 4,9mm.

A jednak, gdy przyszedł pierwszy kontakt z Varroa,

jego pszczoły osypały się podobnie jak wszystkie

te w Ameryce Północnej, które nie dostały ochro-

ny przed roztoczem. Dla mnie jest to tylko kolejny

dowód na to, że systemy naturalne funkcjonują na

większej liczbie wymiarów niż jesteśmy w stanie za-

uważyć i zmierzyć. Potrzeba było czasu, by ustano-

wiła się nowa relacja pasożyt-żywiciel i naprawdę na

początku musieliśmy zabijać roztocza, aby utrzymać

w ogóle jakiekolwiek pszczoły. Jedyną dobrą rzeczą

w tej sytuacji jest, że ten etap w Ameryce Północnej

mamy już za sobą, a jesteśmy całkiem blisko punktu,

w którym należy się skoncentrować na zaniechaniu

wszelkich zabiegów i uczeniu się od naszych no-

wych przyjaciół.

Skoro pszczoły i Varroa

mogą koegzystować w ekonomicznie opłacal-

nym układzie, roztocze przestaje być szkodnikiem,

a przyjmuje rolę mentora, przyjaciela i sojuszni-

ka – wykonuje większość naszej pracy selekcyjnej

za darmo lub półdarmo wskazując jasno punkty,

w których nasze praktyki hodowlane zawierają błę-

dy lub niedostosowania. Ponieważ roztocza uwa-

żane są za niezrównoważonego pasożyta pszczół,

a także z powodu ich ogromnej niszczącej siły, Var-

roa stały się najważniejszą istotą skłaniającą nas

do myślenia o nich jako o potencjalnym sojusz-

niku. Ale to samo dotyczy wszelkich widzialnych

i niewidzialnych stworzeń, które zwykle nazywa-

my „szkodnikami”. Jeżeli zdołamy się od nich uczyć

i postrzegać je jako przyjaciół i sojuszników, mamy

szansę stworzyć lepsze rolnictwo i świat oparty na

kreatywności i biologicznej energii. Jeżeli nie – po-

zostaje nam tylko podążać wciąż tą samą autode-

strukcyjną, konsumpcyjną ścieżką, na której teraz

się znajdujemy, i dzielić skutki naszych wyborów

z wszystkimi poprzednimi cywilizacjami, które obra-

ły taką właśnie taktykę. Podobnie do powodów, dla

których mój malutki stan (Vermont, przyp. tłum.) po-

siada nieporoporcjonalnie duże wpływy w Senacie

Stanów Zjednoczonych, pszczelarze – ze względu

na ich kluczową rolę zarówno w łańcuchu pokarmo-

wym, jak i naturalnych ekosystemach – mogą mieć

ogromną rolę do odegrania w dokonaniu właściwe-

go wyboru.

Tłumaczenie: Krzysztof Smirnow

Tekst pochodzi ze strony:

http://kirkwebster.com/index.php/collapse-and-

recovery-the-gateway-to-treatment-free-beekeeping

Przetłumaczony i opublikowany za zgodą autora.

Data publikacji oryginału: Lipiec 2011.

Bartłomiej Maleta

Gdy rozpoczyna się nasza przygoda z pszczołami,

zaczynamy szukać książek, czasopism o pszczołach.

Szukamy nie tylko wiedzy o tych wspaniałych i poży-

tecznych owadach, ale także kontaktu z nimi. Zawsze

i wszędzie. Można to porównać z uzależnieniem. Nie-

którzy, nawet gdy ujawni się u nich uczulenie na jad

pszczeli, ubierają podwójne kombinezony i z naraże-

niem zdrowia i życia chodzą do pasieki, poszukując

tam spokoju, natury, przyjemnego brzęku i zapachu

z ula. Zaledwie wczoraj chciałeś mieć dwa ule w ogród-

ku, bo po prostu lubisz miód, a dziś budzisz się zasta-

nawiając, którą z pasiek odwiedzisz, bo masz ich kilka

i obsługujesz łącznie kilkadziesiąt pni. Tak jest z więk-

szością pszczelarzy i tak też było z nami. Osoby patrzą-

ce z boku nie mogą zrozumieć, co jest tak wyjątkowego

w tym małym owadzie, że budzi tak wielkie emocje. Ale

też chyba każdy, kto zajrzał już do ula, wie o co chodzi.

A kto do tej pory tego nie spróbował – i tak nie zrozu-

mie... szaleńca.

Wiedzę o pszczołach

możemy czerpać z wielu źródeł. Często jednak logując

się do internetu, sięgając po pszczelarski podręcznik

lub prasę branżową, znajdujemy względnie jednolity

obraz pszczół - jako producentów miodu. Porady do-

tyczą sposobów prowadzenia produktywnej pasieki

w taki sposób, aby praca była łatwa, przyjemna i wy-

dajna. My jednak wciąż mamy poczucie, że chcemy tro-

chę inaczej spoglądać na pszczołę i pszczelarstwo. Też

chcemy mieć produktywne pszczoły, silne, plenne ro-

dziny i doceniamy wygodę pracy bez kombinezonów,

czy choćby rękawic. Chcielibyśmy, aby nasza praca była

wydajna i oprócz olbrzymiej satysfakcji przynosiła nam

również dochód. Ale chwilami odnosimy wrażenie, że

w tym wszystkim gdzieś zagubiła się pszczoła, którą

chcieliśmy poznać i z którą chcieliśmy współpracować.

Dostrzegliśmy bowiem, że ta sztucznie podniesiona

produktywność czy łatwość obsługi pszczół odbywa

się kosztem ich naturalnych zdolności do radzenia so-

bie we własnym środowisku. Stanęliśmy w tych samych

szalonych szeregach, a jednak trochę z boku, bo z in-

nym spojrzeniem. Nie chcemy kierować naszych dzia-

łań tam, gdzie, jak czujemy, może to zaszkodzić długo-

falowemu przystosowaniu pszczół. One powinny sobie

radzić same z własnymi problemami, tak jak radziły

sobie przez miliony lat. Takie też pszczoły chcielibyśmy

zostawić po sobie naszym pszczelarskim spadkobier-

com. Mamy świadomość, że ten wybór może wiązać

się z dodatkowymi kosztami, lub mniejszymi dochoda-

mi, czasem też trudniejszą pracą, skoro chcemy liczyć

się ze zdaniem i wyborami naszych pszczół. Nierzadko

nasze decyzje mogą odbić się niekorzystnie na pszczo-

łach, które dziś mieszkają w naszych ulach. Ale alterna-

tywa też nam się nie podoba. Częsta wymiana mniej

produktywnych matek, wycinanie czerwiu trutowego,

czy usuwanie pierwszego lub ostatniego czerwiu ro-

botnic w roku. A przede wszystkim podawanie do uli

szkodliwych substancji.

Działania te uzasadniane są „wyższym celem”

jakim jest przetrwanie rodziny, ale tak naprawdę nie-

rzadko tylko po to, aby w kolejnym roku znów przy-

niosła tyle miodu, ile tylko się da. Nasze wybory mo-

tywujemy chęcią oparcia przyszłej pasieki o zdrowe,

przystosowane środowiskowo pszczoły, nie wymagają-

ce nieustannych zabiegów leczniczych przeciwko rozto-

czom oraz innym chorobom. Jeżeli chcemy mieć jutro

takie pszczoły, to już dziś musimy o to zadbać. Aby to

osiągnąć, musimy w innym miejscu ustawić kompromis

pomiędzy potrzebami pszczół i pszczelarzy. Chcemy,

żeby nasze pszczelarstwo opierało się o pszczoły żyjące

w maksymalnym stopniu tak, jak same sobie tego życzą.

Produkujące trutnie, czasem rojące się, wymieniające

matki wtedy, kiedy same uznają za słuszne, budujące

woskowe plastry według własnych wzorów i pomysłów.

Chcielibyśmy też pozyskiwać czyste i najwyższej jako-

ści produkty pszczele. Ale tylko wówczas, kiedy zbywa-

ją samym producentom. Uważamy bowiem, że pod-

stawą zdrowego pszczelarstwa dziś i w przyszłości są

zdrowe rodziny pszczele. Nie rozumiemy przez to pni

sztucznie oczyszczonych z pasożytów przy użyciu pe-

stycydów, lecz pszczoły, które dzięki ewolucyjnie wy-

pracowanym mechanizmom obronnym, same potraą

o siebie zadbać.

Dziś nierzadko dominuje pogląd, że jeżeli pszczelarz

amator nie osiąga takich wyników pasiecznych jak zawo-

dowiec, nie zna się na swoim fachu. Wielu hobbystów po-

siadających czasem zaledwie pięć uli w ogródku niestety

dało się porwać swoistemu wyścigowi na maksymalną

Stowarzyszenie Pszczelarstwa Naturalnego

„Wolne Pszczoły”

produkcję miodu z pnia. Myśląc inaczej i chcąc przed-

stawić inną wizję przyjaznego pszczołom pszczelarstwa

amatorskiego, wiosną 2015 roku zdecydowaliśmy się na

powołanie Stowarzyszenia Pszczelarstwa Naturalnego

„Wolne Pszczoły”. Uznaliśmy, że posiadając zorganizo-

waną formułę działania, będzie nam łatwiej współpra-

cować i przekonywać pszczelarzy amatorów, że o tym

jakim jesteś pszczelarzem nie decyduje to, ile miodu

pozyskujesz z pasieki, ale to jak bardzo satysfakcjonu-

je cię obcowanie z pszczołami, jak pozwalasz im żyć...

i umierać. Bo pszczoły umierają. Tylko niektóre umiera-

ją „pod butem” czy w ogniu, a inne naturalnie. Ot, cała

różnica.

Chyba najbardziej widocznym i również największym

efektem naszej dotychczasowej pracy i działalności

jest dostępny na naszej stronie internetowej www.

wolnepszczoly.org, obszerny i wciąż rosnący zbiór

tekstów, obejmujących tematykę naturalnej gospo-

darki pasiecznej. Są to artykuły zarówno naszego

autorstwa, jak i pszczelarzy zagranicznych, które zo-

stały przetłumaczone na język polski przez nas lub

naszych sympatyków. Teksty te być może już dziś bu-

dują jedną z największych baz wiedzy o pszczołach

i pszczelarstwie wykonaną dla amatorów i przez ama-

torów. Co istotne

wiedza ta dostępna jest nieodpłatnie

dla każdego zainteresowanego. Większą bazą wiedzy

mogą pochwalić się chyba tylko portale prowadzą-

ce profesjonalną działalność naukową, informacyjną

lub publicystyczną w dziedzinie pszczelarstwa, jak na

przykład wydawnictwa prasy branżowej. Nam jednak

zależy, aby wiedza przekazywana przez nas ukierunko-

wana była na hobbystyczną i amatorską gospodarkę

pasieczną, zgodną z naszymi celami i wyrażającą nasze

poglądy. Chcemy więc przedstawiać doświadczenia

zarówno światowe, jak i własne dotyczące pszczelarstwie,

w którym nie wykorzystuje się żadnych zabiegów che-

micznych do zwalczania pasożytów i patogenów pszczół

lub ogranicza się je do minimum. Kilka artykułów opisują-

cych interesujące nas zagadnienia, udało nam się opubli-

kować w miesięczniku „Pszczelarstwo”. Stowarzyszenie re-

gularnie, dwukrotnie w roku, organizuje zjazdy, zarówno

dla członków jak i sympatyków. W czasie spotkań wy-

mieniamy się doświadczeniami, dyskutujemy o pszczo-

łach i pszczelarstwie, a także podejmujemy decyzje

dotyczące dalszego rozwoju i kierunków działania

„Wolnych Pszczół”. Zjazdy są dla nas owocne nie tylko

w zakresie wspomagania i rozwoju naszej działalności

pszczelarskiej, czy naszego zrzeszenia, ale także po-

zwalają nam na zawarcie nowych znajomości i przy-

jaźni. Wymianę wzajemnych doświadczeń realizuje-

my również za pośrednictwem internetowego forum:

www.forum.wolnepszczoly.org, na które, podobnie jak

na nasze spotkania, serdecznie zapraszamy.

Stowarzyszenie organizuje

amatorskie programy współpracy w zakresie chowu

i hodowli pszczół odpornych na bieżące zagrożenia

ze strony patogenów i pasożytów. O jednym z takich

działań, projekcie „Fort Knox”, możesz przeczytać na

łamach tego biuletynu. W ramach bieżącej działalno-

ści wielokrotnie już wspomagaliśmy się wzajemnie

w trudniejszych dla nas chwilach, przekazując sobie

odkłady, wyhodowane matki pszczele lub larwy. Jeste-

śmy również chętni dzielić się z szerszym gronem nie

tylko naszymi doświadczeniami, ale także dotychczas

wypracowanymi efektami naszej pracy w pasiekach.

Dziś, w czasach kiedy roczna śmiertelność rodzin

pszczelich w skali kraju potra sięgać kilkudziesię-

ciu procent, wszyscy powinniśmy się zastanowić, czy

z naszą praktyką pszczelarską na pewno podążamy

w słusznym kierunku. Według szacunków do wiosny

2017 roku w Polsce nie dotrwało 40% zazimowanych

rodzin pszczelich, a w Niemczech śmiertelność osią-

gnęła aż 60%. Wydaje się, że to najwyższa pora, aby

zrewidować dotychczasowe metody i zastanowić się

nad alternatywami. Każdy może mieć swój mały wkład

w przyszłą zmianę. To tylko od nas pszczelarzy zależy,

jakie wybory podejmujemy we własnych pasiekach.

Liczymy, że biuletyn „Wolnopszczelarstwo” zainspiru-

je Was do rozmyślań i podjęcia działań, które pozwolą

nam wszystkim przez długie lata cieszyć się zdrowym

pszczelarstwem, przyjaznym pszczołom i oczywiście

nam samym.

Krzysztof Smirnow

Sztukę tę zaliczyć można do grupy niszowych sportów

ekstremalnych o starożytnej tradycji – nie inaczej człowiek

wszedł w „posiadanie” pierwszych rodzin pszczelich, jak je

po prostu przywabił do osiedlenia się w wydłubanej prze-

zeń barci – jeżeli mowa o krainach Północy, gdzie zima

trwa kilka miesięcy i owady musiały opracować strategię

jej przetrwania. Odmiennie od klasycznych rozrywek znu-

dzonych mieszczuchów, którzy ryzykują życie skacząc na

spadochronie, nurkują w głębinach bez akwalungów, czy

ścigają się z dzikimi bykami, zajęcie to wymaga nie tylko

pewnej sprawności zycznej, ale również – odrobiny po-

mysłowości i zdolności manualnych. A to dlatego, że aby

łapać roje, potrzebujemy zbudować rojołapki.

Oczywiście, samo pojęcie „łapania”, w kontekście tego,

o czym zamierzam tu napisać, brzmi oszukańczo. W tym

tekście chodzi mi o przedstawienie takiej zabawy, która

polega na przywabianiu do naszego pudła pszczół wędru-

jących w poszukiwaniu nowego domu. Innymi słowy, tylko

one same się mogą złapać. Pszczelarz-łowca może tylko

ustawić „pułapki” i czekać. Czasami na Godota.

Rojołapka

Rojołapka to uproszczony ul, albo inna namiastka pszcze-

lego siedliska. O ile dziupla powstaje w sposób naturalny

i pszczoły muszą ją sobie same dostosować, a ul zaprojek-

towany jest głównie pod wygodę pszczelarza, rojołapka

znajduje się gdzieś pośrodku. Jej podstawowym zadaniem

jest przywabić rodzinę pszczelą i zachęcić do osiedlenia.

Jakie cechy winna spełniać dobrze zaprojektowana rojo-

łapka?

Powinna być przede wszystkim tania. Niestety, w naszym

obszarze kulturowym trudno mieć pewność, że jakikolwiek

przedmiot pozostawiony w miejscu publicznym (choćby to

był środek lasu), będzie tam sobie bez sensu leżał niewyko-

rzystany tylko dlatego, że ktoś go tam położył. Zapobiegli-

wość i skrzętność nasza i naszych rodaków nie pozwala na

podobne marnotrawstwo,w myśl zasady „przewróciło się

– niech leży”. Zatem rojołapkę należy wykonać możliwie ta-

nio, z jak najmniejszym nakładem pracy, w jak najprostszej

technologii – jeżeli ktoś dokona jej „recyklingu”, nie będzie

nam aż tak bardzo żal. Najtańszym rozwiązaniem wydaje

się tekturowe pudło owinięte folią. Nie ja to wymyśliłem,

tylko pewien Ukrainiec, który opublikował później lmik na

youtube, jak do jego rojołapki z tektury i worka na śmie-

ci wprowadziły się pszczoły. Postanowiłem skopiować

jego pomysł, gdyż wydawał mi się najmniej ryzykowny

pod względem wysiłku i kosztów – dopóki nie wiem, czy

w ogóle warto się w to bawić w mojej okolicy, wolę oszczęd-

ne rozwiązania. Mam dobry dostęp do dużych pudeł tektu-

rowych, ale w razie potrzeby poszedłbym po nie na zaple-

cze jakiegoś supermarketu. Worki foliowe zastąpiłem starą

folią malarską i taśmą typu strecz, bo akurat to miałem pod

ręką. Wszystko skleiłem przy pomocy taśmy pakowej.

Zacznijmy od konstatacji, że pszczoły w razie potrzeby

potraą zasiedlić najdziwniejsze miejsca: stare lodówki,

dziury w murze, szczeliny w skałach, zbiorniki po paliwie,

dziurawe opony... Ukraińska pszczoła stepowa w naturze

gnieździła się w ziemnych norach pozostawionych przez

inne stworzenia. Zatem powinniśmy raczej rozważyć wy-

godę pszczelarza oraz wybór materiału, który da naszej

rojołapce przewagę nad mnóstwem innych potencjalnych

siedlisk.

Doświadczenia łowców rojów

pokazują tutaj, że zdecydowanie najlepszym miejscem

dla pszczół jest... Ul. Dokładniej rzecz biorąc – pojemnik,

w którym wcześniej mieszkały pszczoły. Potwierdzają to

wszystkie obserwacje. Pszczoły najchętniej osiedlają się

w miejscu, w którym żyła wcześniej jakaś inna rodzina.

Co to znaczy dla rojołapki? Najlepiej, aby była wykonana

z drewna i dobrze pachniała propolisem i woskiem. Reszt-

ki starych plastrów, jakieś śmieci po padłych rodzinach,

wszystko to może złożyć się na sukces w postaci przywa-

bienia wędrującego roju.

Pamiętajmy jednak, że nasz sukces (czyli osiedlenie się

pszczół w rojołapce) zależy w dużej mierze od szczęścia,

ponieważ tak naprawdę nie wiemy, co ostatecznie decydu-

je, że pszczoły wybiorą właśnie nasze pudełko, a nie cokol-

wiek innego (a potraą osiedlać się naprawdę w zadziwia-

jących miejscach, zapytajcie strażaków). Fakt, że pszczoły

w ogóle „biorą pod uwagę” naszą rojołapkę, wynika z bra-

ku siedlisk, jak choćby dużych obszarów leśnych pełnych

drzew dziuplastych, w których rodziny pszczele mogłyby

bytować w stanie dzikim i bez ingerencji człowieka.

Kiedy kwietniowe dżdże bębnią o dach, drepczę w kółko po pokoju i zastanawiam się, czy

istnieją jeszcze dzikie pszczoły w mojej okolicy? Nie widzę innej metody, aby to sprawdzić,

jak tylko spróbować je schwytać. Aby je złapać, trzeba mieć na to sposób. Tekst ten stano-

wi kompilację wiadomości znalezionych w Internecie na temat łapania wędrujących rojów

pszczelich, artykułów w pismach branżowych, dyskusji na forach oraz świadectw praktyków.

O ŁAPANIU

WĘDRUJĄCYCH ROJÓW SŁÓW KILKA

Na świecie znaleźli się naukowcy, którzy spróbowali rozszy-

frować pszczele preferencje. I tak:

• pojemność pudła winna być większa niż 30 i raczej mniej-

sza niż 50 litrów;

• jego kształt raczej nie ma znaczenia, choć z praktycznych

przyczyn lepiej, aby pojemnik był wyższy niż szerszy;

wielkość otworu wlotowego (patrząc z wewnątrz rojołapki

• wylotowego): około 5-15cm2;

ponoć najlepszy jest okrągły otwór wlotowy.

Z punktu widzenia wygody łowcy pszczelich rojów pamię-

tać warto jeszcze, aby pudło było możliwie lekkie, bo cięż-

kie trudniej wciągać po drabinie, czy wspinać się z nim po

drzewie.

Doświadczenia jednego z kolegów ze Stowarzyszenia

Wolnych Pszczoł z sezonu 2016 wskazują, że ważną cechą

potencjalnego siedliska może być dobra wentylacja. Otóż

większość rójek, które zebrał w tym roku „ratując” okoli-

cę od dziko osiedlających się pszczół, wybierała pionowe

przewody wentylacyjne. Czyli być może warto zaprojek-

tować z dołu osiatkowany otwór tworzący efekt komina

w połączeniu z dedykowanym wylotkiem umieszczonym

na ścianie rojołapki, bliżej jej górnej części. Jeżeli ktoś ma

bardziej tradycyjne upodobania, może wylotek umieścić

bliżej dna, a otwór wentylacyjny pod daszkiem pudła. Nie

wydaje się to jednak kluczowym warunkiem powodzenia.

Warunkiem absolutnym

i chyba jednym z ważniejszych jest wodoodporność ro-

jołapki. Pudło winno być wodoszczelne i suche w śodku.

Nic tak nie szkodzi pszczołom jak nadmierna wilgoć z nie-

szczelnego daszku. A już szczególnie byśmy się zawiedli,

gdyby rójka zdecydowała się osiedlić w naszej rojołapce

i zginęła później, bo nie dopilnowaliśmy takiego prostego

acz ważnego szczegółu technicznego. Dlatego tekturowe

pudło owinięte folią, choć stanowi najtańsze chyba moż-

liwe rozwiązanie, nie wszędzie i nie zawsze spełni swoje

zadanie. Z doświadczenia powiem, że kilka warstw streczu

i dodatkowo worek na śmieci nie uchronią tektury przed

wilgocią. A kiedy pudło już raz zamoknie, to folia skutecz-

nie zapobiegnie jego wysychaniu – i z naszej rojołapki nici.

Bo pszczoły nie lubią mieszkać w basenie. Za to ciężka

(niestety!), drewniana skrzynia doskonale spełni swoje za-

danie, gdyż drewno potra wchłonąć ewentualną wilgoć,

a nieduże szpary pszczoły same ochoczo zalepią kitem.

Warto tutaj trochę pomyśleć.

Oczywiście, rolę rojołapki znakomicie spełni jakikolwiek

stary, nawet zaniedbany, dobrze pociągnięty propolisem,

ul, którego nie zamierzamy już używać w naszej pasiece.

Nam się może nie podobać, ale przecież liczą się gusta

pszczół.

W projektowaniu rojołapki powinniśmy też uwzględnić,

co właściwie ma się wydarzyć, kiedy pszczoły już się w niej

osiedlą. Zakładam, że łowimy rójki, aby przenieść je do na-

szej pasieki. Można postępować inaczej: niektórzy człon-

kowie Stowarzyszenia Wolne Pszczoły rozpoczęli projekt

wieszania na drzewach sztucznych barci – na dobrą sprawę

są to rojołapki, których nikt nie ma zamiaru sprawdzać, ani

przesiedlać z nich pszczół. Niech sobie tam żyją, na zdro-

wie! Jeżeli w planach mamy jednak osadzenie złapanej ro-

dziny pszczelej w jednym z naszych uli, warto przemyśleć

konstrukcję rojołapki pod tym kątem. A zatem być może

powinna ona zawierać w środku zapas ramek w rozmiarze,

jakim posługujemy się w naszej pasiece. Jeżeli będą to na-

sze stare ramki, z resztkami, lub pełną, czarną, dobrze prze-

czerwioną woszczyną, stanowić będą dodatkowy...

Wabik

Jeżeli pszczoły w swoich poszukiwaniach, czy to domu, czy

pożytku, kierują się w dużej mierze zmysłem powonienia,

warto, aby nasza rojołapka odpowiednio im pachniała. Wy-

żej wspomniane stare ramki to świetny pomysł. Pszczoły lu-

bią się osiedlać w miejscach, gdzie przedtem już bytowały

inne pszczoły. Być może dla pszczół to sygnał, że miejsce

jak najbardziej nadaje się do osiedlenia, skoro już jakieś

pszczoły żyły w nim wcześniej? W każdym razie jeżeli na

plastrach znajdzie się dodatkowo odrobina starego miodu,

z pewnością to nie zaszkodzi, a może pomóc przywabić

więcej zwiadowczyń.

Ale jest jedna sztuczka, o której zawsze warto pamiętać, na-

wet jeżeli jesteśmy zupełnie początkującym pszczelarzem

i po prostu nie mamy starych ramek ani innych utensyliów,

które dla doświadczonych kolegów są oczywistością: ole-

jek trawy cytrynowej. Naukowo dowiedziono, że pszczoły

reagują na niego tak, jak na feromon wydzielany z tzw. gru-

czołu Nasonowa, aby przyciągnąć swoje siostry do danego

miejsca. Można go porównać do wielkiego transparentu

„Promocja tędy!” – pszczoły po prostu nie potraą mu się

oprzeć.

Paroma kroplami olejku nasączyć watkę, którą należy za-

winąć w kawałek folii lub wsadzić do częściowo otwartej

(czyli częściowo zamkniętej) torebki strunowej. Chodzi

o to, aby zapach uwalniał się powoli i wystarczył na długo.

Bez obaw, pszczoły potraą go wyczuć z odległości kilku

kilometrów.

Jeżeli jesteś doświadczonym pszczelarzem i strzeliło ci do

głowy łapać wędrujące roje, możesz przygotować miksturę

zawierającą feromon matki pszczelej. Do tego celu używa-

my niewielkiej buteleczki ze spirytusem (rektykowanym,

nie salicylowym!), do której wrzucamy truchła naszych

matek pszczelich, które znajdziemy np. w rodzinach osy-

panych w czasie zimy (jeżeli od lat nie osypała Ci się żad-

na rodzina, a nie stosujesz żadnych środków chemicznych

w celu walki z warrozą lub innymi chorobami, Stowarzysze-

nie Wolne Pszczoły prosi o pilny kontakt!). Po jakimś czasie,

gdy w buteleczce znajdzie się już co najmniej kilka matek,

wieść niesie, że mieszanka zacznie wydzielać niewyczuwal-

ny dla nas, ale bardzo wyraźny dla pszczół zapach wabiący

pszczelich zwiadowców. Stosować podobnie jak olejek tra-

wy cytrynowej.

Jeżeli jesteśmy tak zupełnie początkującym pszczelarzem,

który jeszcze nie ma swoich pszczół ani uli, nie mamy po-

jęcia, skąd wziąć olejek trawy cytrynowej, czy watkę – po-

wieszenie pustego pudełka też może zadziałać. Kto wie?

Przecież w kominach wentylacyjnych nikt wcześniej nie

pozostawiał wabika, a pszczoły jednak się do nich wprowa-

dzały. Jak mówił Kubuś Puchatek: z pszczołami nigdy nic

nie wiadomo.

Gdzie ustawić rojołapkę

Położenie rojołapki winno jak najbardziej przypominać

lokalizację naturalnych pszczelich siedlisk. Uważa się, że

pomimo lat hodowli i selekcji, owady wciąż „pamiętają”, jak

wyglądał ich naturalny dom – wciąż pozostały im te same

instynkty, a więc troska o bezpieczeństwo, wentylację, od-

powiednią kubaturę gniazda czy dostępność pożytków

w okolicy. A gdzie mieszkała europejska pszczoła miodna

w krainach Północy? Najczęściej w drzewnych dziuplach.

W starych, wypróchniałych, czasem uschniętych drzewach,

pustych w środku. Oczko takiej dziupli zwykle znajdowało

się ładne kilka metrów nad poziomem gruntu, co przy oka-

zji utrudniało wielu leśnym stworzeniom dobranie się do

pszczelich zapasów. Lata badań nad pszczołami pokazały

jednak, że owady te są wprost niewiarygodnie elastyczne

i potraą bytować w warunkach, które wywołałyby szlachet-

ną siwiznę na skroniach uczonych. Zatem poniższe warun-

ki należy traktować jako referencyjne i zastosować w miarę

możliwości. Przyjmijmy, że im więcej ich spełnimy tym więk-

sze mamy szanse na złapanie rójki!

Jeżeli chcemy i możemy spełnić ustalone eksperymentalnie

pszczele potrzeby, rojołapkę należy umieścić:

• możliwie wysoko (3-5 metrów nad ziemią wystarczy), choć

dla wygody można zawiesić tak, aby móc ją sięgnąć wycią-

gniętą ręką. Pamiętajmy, że im wyżej się znajdzie, tym chęt-

niej pszczoły ją będą „rozważać”, a tym trudniej będzie się

do niej dobrać naszym życzliwym współplemieńcom. W

tym kontekście też między bajki należy włożyć opowieści,

że pszczoły potrzebują drewnianych pomostów do uli, gdyż

nie są w stanie dolecieć do wylotka objuczone nektarem

lub pyłkiem. Doskonale funkcjonowały w koronach drzew

i świetnie też radzą sobie w ulach wystawionych na dachach

budynków;

• na skraju łąki lub leśnej polany – pszczoły potraą bytować

zarówno w otwartym słońcu, jak i w głębokim cieniu, ale naj-

bardziej lubią sytuację pośrednią, gdy w najgorętszej porze

dnia ich dom jest choć częściowo zasłonięty przed palącym

słońcem;

• dobrze, aby wylotek skierowany był na południe lub

wschód (lub pomiędzy);

• w pobliżu jakiegoś źródła wody, może to być rzeczka, staw,

sadzawka, czy ostatecznie kałuża. Bagno oczywiście też

pszczołom bardzo się spodoba;

• w miejscu dobrze ukrytym i rzadko nawiedzanym przez

ludzi – aby ustrzec się przed ich pokojową interwencją. Za-

równo pszczoły jak i ich łowcy lubią odosobnienie;

• uwaga, tutaj punkt poniekąd przeczący poprzedniemu:

w pobliżu ciągów komunikacyjnych, strumieni, kanałów, li-

nii wysokiego napięcia – otóż pszczoły bardzo chętnie wy-

korzystują wytwory ludzkie do nawigacji. Przecinką leśną

znacznie łatwiej się leci, niż klucząc między drzewami;

• w miejscu gwarantującym stabilność – po pierwsze pszczo-

ły muszą czuć, że ich dom jest stabilny i zaraz się nie zawali,

a po drugie ustawiając skrzynki na pewnej wysokości po-

winniśmy mieć pewność, że nie spadną na głowę przypad-

kowemu przechodniowi. A więc to na nas, którzy wieszamy

wysoko ciężkie przedmioty, ciąży odpowiedzialność za nale-

żyte zapewnienie bezpieczeństwa innych.

Jak widać, warunków tych nie ma aż tak wiele, a ich spełnie-

nie nie wymaga kosmicznych nakładów ani nansowych, ani

pracy. Wystarczy przyjąć nawyk spacerów, czy przejażdżek

rowerowych, podczas których wyszukamy odpowiednie

miejsca.

Jeżeli w okolicy znajdujemy zatrzęsienie miejsc, które speł-

niają wyżej wymienione warunki, możemy nasz wybór bar-

dziej ograniczyć. Otóż dobrze jest powiesić rojołapkę na

drzewie, które z góry (nie z dołu!) stanowi dobry punkt orien-

tacyjny – w nawigacji powietrznej pszczoły wykorzystują

zmysł wzroku i nawigują podobnie do pierwszych pilotów

samolotów. Oczywiście zamiast drzewa znakomicie spraw-

dzi się budynek – o ile pozwolą nam na to jego właściciele.

Jeżeli wiemy, gdzie w pobliżu znajdują się inne pasieki, pa-

miętajmy, że zdaniem doświadczonych łowców rój pierwak

(ze starą matką i największą liczbą pszczół) ma tendencję

kierować się raczej na północ niż południe.

Wylatująca rójka ma podobny zasięg jak pszczoła-robot-

nica. Ogranicza ją przyciężka i czasem starawa matka, ale

przebycie dwóch, trzech kilometrów nie stanowi dla niej

problemu. Zatem określenie użyte wyżej „w pobliżu”, cza-

sami oznacza po prostu dowolne miejsce w naszej okolicy.

Na terytorium Polski trudno także znaleźć obszary, gdzie

stałoby niewiele pasiek, lub byłyby bardzo rzadko rozmiesz-

czone. Cieszymy się wysokim poziomem napszczelenia

i nikt nie ma prawa poważnie narzekać na brak zapylaczy,

o ile sam ich aktywnie nie zwalcza.

Kiedy ustawiać rojołapkę

Roje wylatują, nomen omen, w sezonie rojenia się rodzin

pszczelich. W warunkach polskich oznacza to okres od po-

czątku maja do końca czerwca, z dokładnością do miesiąca.

Pierwsi zwiadowcy wylatują z uli już w marcu, w poszukiwa-

niu źródeł pyłku. Przy okazji odbywa się aktywne mapowa-

nie okolicy. Zatem dobrze jest powiesić rojołapki możliwie

wcześnie, ale nie zbyt wcześnie: jeżeli zrobimy to, zanim

pojawią się liście, przyroda może nas zaskoczyć i ukryć na-

sze dzieło przed pszczołami pod gęstym listowiem. Cóż, dla

pszczół może to nie stanowić aż takiego problemu, choć

niektórzy doświadczeni łowcy zalecają, aby rojołapka była

dobrze widoczna. Jednak w naszej okolicy brak osłony może

skłaniać różnych ciekawskich i wandali, aby odpowiednio

„zajęli się” naszym pudłem.

Co dalej?

Powiesiliśmy naszą świetną rojołapkę, jedną lub więcej,

w możliwie doskonałych miejscach. Dalej pozostaje czekać.

Od początku maja warto je regularnie, co około dwa tygo-

dnie, odwiedzać, aby sprawdzić, czy coś w nie nie wpadło.

Niekoniecznie muszą to być pszczoły. Decyzję, co robić, je-

żeli w naszej rojołapce zagnieździ się jakieś życie, które mio-

du nie przynosi, a (być może) też żądli – pozostawiam przy-

szłym łowcom rojów, czyli Wam, Drodzy Czytelnicy.

Jeżeli jednak, pomimo naszych starań, pewnego popo-

łudnia stwierdzimy, że w jednym z naszych pudeł żyje

i prosperuje rodzina pszczela, to... Technika przesiedlania

pszczół do pasieki nie stanowi tematu tego artykułu. Jeżeli

chcemy, możemy to jednak zrobić. A jeżeli akurat nie mamy

wolnego ula, możemy pszczoły pozostawić w ich wybranej

rojołapce. Kto wie, może na wiosnę znowu je zobaczymy?

Jeżeli jednak przesiedliliśmy rodzinę z rojołapki na pasiekę,

warto pudełko odwiesić z powrotem na miejsce, które przy-

wabiło pszczoły. Możliwe, że kolejne dadzą się przywabić

jeszcze w tym roku.

Miłych łowów!

Fot. Archiwum członków Stowarzyszenia Wolne Pszczoły

Fot. Archiwum członków Stowarzyszenia Wolne Pszczoły - Plastry na snozach i ramkach bez węzy.